Aktualności

Tematem przedostatniej audycji Radiowej Dwójki z cyklu „Kryzys wieków średnich” z 12 marca 2022 r. było zagadnienie Rusi, Rosji, Moskwy i Moskowii. Napomknięto jedynie wówczas o Nowogrodzie Wielkim. W ostatnią sobotę, czyli 26 marca 2022 r., temat ten rozwinięto w wielu aspektach, a mianowicie politycznym, gospodarczym i kulturowym. Również i tym razem gościem audycji był prof. Dariusz Dąbrowski, historyk z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, który specjalizuje się w dziejach Rusi i jej kultury. 

Dwa miesiące temu przy okazji informacji o najnowszym znalezisku gramoty brzozowej wspomnieliśmy o fenomenie Nowogrodu Wielkiego. W tym miejscu warto przypomnieć, że był on najważniejszym obok Kijowa miastem w historii Rusi, a nawet – do XII w. – największym. O jego znaczeniu decydowała lokalizacja na kluczowych wtedy w tej części świata dalekosiężnych szlakach komunikacyjnych, w tym na najsłynniejszym „od Waregów do Greków”. Poprzez system dróg morskich i rzecznych łączył on we wczesnym średniowieczu Skandynawię, Ruś i Bizancjum i docierał jeszcze dalej – na obszary dzisiejszej Turcji i Iranu. W późniejszym okresie Nowogród Wielki należał do Hanzy, czyli związku miast handlowych Europy północnej.

W Nowogrodzie Wielkim rozwinęła się specyficzna forma demokracji określana przez historyków mianem Republiki Nowogrodzkiej. O jej losach decydowało zgromadzenie obywateli (ale nie obywatelek !) miasta (kupców i bojarów), które wybierało najemnego władcę – księcia. Ciekawostką jest fakt, iż o wyborze decydowała najprawdopodobniej siła głosu zgromadzonych, a w przypadku gdy okazał się on nietrafiony, delikwenta najzwyczajniej usuwano ze stanowiska. 

Zdecydowanie więcej dowiecie się o Nowogrodzie Wielkim z audycji Radiowej Dwójki, która wciąż jest dostępna online. Okazuje się zatem, że wybór „księcia kontraktowego” nowogrodzianie uzależniali nie tylko od jego osobistych umiejętności (w tym możliwości „dogadania się” z nim), ale też od sytuacji politycznej w rozbitej na księstwa Rusi. Zazwyczaj wybierano najsilniejszego aktualnie księcia. Ale nowogrodzianie mieli też swoich ulubieńców, np. Mścisława II Udałego, który funkcję księcia nowogrodzkiego pełnił aż dwukrotnie (1209-1215,1216-1218). Poza tym mieszkańcy Nowogrodu Wielkiego decydowali nie tylko o tym, kto będzie ich księciem, ale również kto zasiądzie na stolcu wpierw biskupim, a od połowy XII w. arcybiskupim (!). 

Prof. Dariusz Dąbrowski, który jest nie jedynie historykiem, ale też historykiem sztuki, sporo uwagi poświęcił także architekturze nowogrodzkiej, np. tej łączącej cechy typowo ruskie z gotyckimi (!) oraz drzwiom płockim, które znajdują się w zachodnim portalu soboru św. Sofii w Nowogrodzie Wielkim. Ich replikę w skali 1:1 możecie obejrzeć w naszym Muzeum na wystawie stałej zatytułowanej Sztuka romańska w Polsce (zapraszamy !). Inną poruszoną kwestią stały się kontakty Nowogrodu Wielkiego z Polską, Litwą i Krzyżakami, przy czym gość stawia interesującą tezę, że nieudolna polityka Kazimierza Jagiellończyka przyczyniła się do upadku republiki nowogrodzkiej. W styczniu 1478 r. Iwan III Srogi oskarżył Nowogród o zdradę, czyli układy z królem polskim i Litwą, a następnie wcielił obszar republiki do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Symbolem utraty samodzielności Nowogrodu Wielkiego stało się wywiezienie do Moskwy dzwonu, który dotąd wzywał obywateli na wiec. Ostateczny cios zadał w niecały wiek później Iwan IV Groźny doprowadzając do tzw. "masakry nowogrodzkiej". Przydomek „Wielki” miasto odzyskało dopiero w 1998 r. (!), ale warto podkreślić, że współczesnej Rosji wciąż „nie po drodze” z demokratyczną historią tego miasta.

Jak zatem widać tematyka spotkania dotyczyła nie tylko wczesnego, ale i średniowiecza w ogóle, co nie dziwi zważywszy na erudycję gościa. Prof. Dariusz Dąbrowski jest autorem kilku książek, edycji źródłowych oraz wielu artykułów poświęconych średniowiecznym dziejom Rusi i jej kultury. Dodatkowym walorem jest fakt, że zna Nowogród Wielki (i nie tylko !) z autopsji. Gościliśmy go również w jednym z naszych QnA z cyklu „We wczesnym to było”. Ostatnio mieliśmy też przyjemność współpracować z nim podczas przygotowywania wystawy PrzedPolska. Ziemie polskie w czasach plemiennych.

Zapraszamy do wysłuchania audycji dostępnej na stronie Radiowej Dwójki.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.