Aktualności

W miniony czwartek 19 stycznia 2023 r. odbyła się premiera książki „Miejsce, które rodziło władzę. Gród z początków wczesnego średniowiecza w Pasymiu na Pojezierzu Mazurskim”. Publikacja to podsumowanie interdyscyplinarnych badań archeologicznych na wielokulturowym stanowisku, które użytkowano głównie we wczesnym średniowieczu. 

O badaniach na grodzisku w Pasymiu wspominaliśmy kilkukrotnie, w tym o unikatowym na ziemiach polskich znalezisku noża obrotowego – analogiczne zabytki znane są z Wysp Brytyjskich (!). Mieliśmy również okazję podczas naszej konferencji PrzedPolska wysłuchać referatu dr. Sławomira Wadyla, który kierował ostatnimi badaniami archeologicznymi na tym arcyciekawym stanowisku. Więcej - tak interesujacym, że prof. Andrzej Buko określił je nawet mianem Troi.

Przypomnimy, że pozostałości dawnej warowni usytuowane są na półwyspie na Jeziorze Kalwa na Pojezierzu Mazurskim. Kształtem przypominają one ścięty stożek, dlatego od XIX w. nazywano je „Okrągłą Górą”, „Korąglą Górą” lub „Runder Berg”. Co ciekawe – w obiekcie upatrywano pozostałości kurhanu, czyli miejsca pochówku w postaci stożkowatego kopca właśnie. W 1880 r. wyniesienie zbadali członkowie Towarzystwa Prussia z Królewca, którzy słusznie orzekli, iż nie jest on kurhanem, a grodziskiem. Jego chronologię określili oni na okres wędrówki ludów, czyli epokę poprzedzającą wczesne średniowiecze. Funkcję zaś powiązali z pogańskim kultem bogini Kurko – jedynym pewnym imieniem bóstwa pruskiego zapisanym w źródle krzyżackim w połowie XIII w.

Badania kontynuowano w latach 1961-1964 i choć ich wyniki wskazywały na spore znaczenie tego miejsca, nigdy ich nie opublikowano. Dopiero w latach 2016-2018 powrócono na stanowisko – archeolodzy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadzili tu badania weryfikacyjne, które przyniosły rewelacyjne rezultaty. Z kolei w 2021 r. rozpoczęto realizację projektu Miejsce, które rodziło władzę. Gród z początków wczesnego średniowiecza w Pasymiu na Pojezierzu Mazurskim dofinansowany ze środków ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury. Do głównych celów przedsięwzięcia należało opracowanie, publikacja i popularyzacja wyników wcześniejszych badań, ich uzupełnienie o analizy specjalistyczne badania oraz kompleksowe opracowanie dokumentacji i materiałów zabytkowych.

Ukoronowaniem powyższych wysiłków jest książka składająca się z 13 rozdziałów, które zawierają m.in. analizy źródłoznawcze, wyniki badań paleośrodowiskowych czy analizę kulturową uwzględniającą różnorodne aspekty funkcjonowania kompleksu osadniczego w Pasymiu. Okrągłą Górę zasiedlano kilkukrotnie; najintensywniej podczas wczesnej epoki żelaza przez społeczności kultury kurhanów zachodniobałtyjskich (750-0 p.n.e.) oraz na starszy okres wczesnego średniowiecza (700-850 n.e.). Wprawdzie podczas wykopalisk natrafiono na siekierkę kamienną i narzędzia wykonane z krzemienia, które można łączyć z epoką kamienia. Brak kontekstu pierwotnego owych znalezisk utrudnia wszakże określenie charakteru obecności społeczności paleolitycznych w tym miejscu.

Początki zasiedlenia Okrągłej Góry we wczesnym średniowieczu przypadają na VII stulecie i można je łączyć ze społecznościami grupy olsztyńskiej. Zabytki związane z fazą schyłkową jej funkcjonowania stanowią najprawdopodobniej jedność z początkami okresu wczesnośredniowiecznego. Kompleks osadniczy tworzyły gród wzniesiony na wzgórzu wraz ze znajdującą się u jego stóp osadą. Obiekt wpisuje się w szereg najstarszych grodów słowiańskich, które powstały na rozległym obszarze międzyrzecza Wisły, Dniepru i Dźwiny w VI–VII w. W ich przypadku funkcja obronna nie była tą najważniejszą; w literaturze przedmiotu bardziej eksponuje się symboliczne aspekty ich powstawania i funkcjonowania. Podkreślić trzeba, że grodzisko w Pasymiu jest jedynym tego typu stanowiskiem na obszarach zachodniobałtyjskich. Wyróżnia się ono zdecydowanie na tle wcześniejszych osad otwartych (nieobronnych) znanych z tych terenów. Wszystko to pozwala zakwalifikować „Okragłą Górę” jako „miejsce, które rodziło władzę” w myśl określenia ukutego ponad 20 lat temu przez tragicznie zmarłego archeologa Marka Dulinicza. Wydaje się, że „Okragła Góra” pełniła funkcję miejsca centralnego dla społeczności zamieszkujących rejon południowo-zachodniej części Pojezierza Mazurskiego w okresie od VII do IX stulecia. Rangę tego miejsca poświadcza złożoność systemu obronnego oraz niezwykłe bogactwo odkrytych materiałów zabytkowych, będących wynikiem kontaktów dalekosiężnych z południową i zachodnią Europą.

Z okazji wydania publikacji poświęconej grodowi w Pasymiu na Wydziale Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego odbyła się 19 stycznia 2023 r. promocja monografii tego niezwykłego stanowiska połączona z konferencją. Krótką historię jego badań oraz przemiany kulturowe, jakie zaszły tu na przełomie okresu wędrówek ludów i wczesnego średniowiecza przedstawił dr Stanisław Wadyl. O roli zwierząt w gospodarce mieszkańców wczesnośredniowiecznego grodu opowiedziały dr Anna Gręzak i dr Urszula Iwaszczuk, zaś o znaczeniu roślin – prof. Monika Badura i dr hab. Aldona Mueller-Bieniek. Zagadnienie obrzędowości pogrzebowej przybliżyła dr Elżbieta Jaskulska. Referat dr Anny Rembisz-Lubiejewskiej poświęcony był osiedlu obronnemu w Pasymiu na tle osadnictwa społeczności kultury kurhanów zachodniobałtyjskich. 

Niestety nakład publikacji jest limitowany, a jego zdecydowana większosć trafi do bibliotek, autorów. Jak to zwykle bywa z książkami będącymi pokłosiem projektów nie będzie można monografii grodu w Pasymiu kupić. Chyba, że ... weźmiecie udział w licytcji na znanym portalu aukcyjnym i jednocześnie wsprzecie Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy. Zachęcamy, bo nie musimy udowadniać, że to szczytny cel.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).