Aktualności

Interdyscyplinarny zespół badawczy podsumował badania nad zmianami klimatycznymi zachodzącymi w VI w. w Italii i ich wpływem na ówczesne przemiany społeczne i kulturowe. W skład zespołu wchodzili reprezentanci wielu dyscyplin naukowych, takich jak geochemia, geologia, klimatologia i historia. Szeregi tego międzynarodowego towarzystwa naukowego zasiliło również dwóch polskich historyków – dr hab. Robert Wiśniewski z Uniwersytetu Warszawskiego oraz dr hab. Adam Izdebski z Uniwersytetu Jagiellońskiego. 

Za punkt wyjścia posłużyły badania próbek nacieków jaskiniowych z płytkiej i niewielkiej (ok. 200 m długości) jaskini Renella, znajdującej się w środkowych Włoszech, nieopodal Pizy. Z warstw minerałów odkładających się na przestrzeni wieków w postaci stalagmitów można odczytywać informacje o warunkach środowiska, identycznie jak ze słojów przyrostu drzew. Pomiar stosunku izotopów tlenu w kolejnych warstwach stalagmitu z jaskini Renella umożliwił zespołowi rozróżnić okresy wilgotniejsze i  suchsze. Do ich określenia zastosowano datowanie uranowo-torowe, czyli metodę podobną do bardziej znanej metody radiowęglowej. Pozwoliło to stwierdzić, że w VI w., a więc u progu wczesnego średniowiecza, obszar północnych i środkowych Włoch wyróżniał się wyjątkowym poziomem wilgoci. Był on związany z długotrwałą fazą Oscylacji Północnoatlantyckiej, czyli zmniejszoną różnicą ciśnień między Wyżem Azorskim a Niżem Islandzkim. Mówiąc prościej – na wspomniane tereny docierała wtedy znad północnego Atlantyku duża ilość wilgotnych mas powietrza, która powodowała potężne opady i powodzie. 

Po pozyskaniu tak twardych danych fizycznych, zespół zwrócił się ku źródłom pisanym. W wyniku porównania przekazów włoskich z VI w. z całością późnoantycznych i wczesnośredniowiecznych tekstów hagiograficznych okazało się, że pisma pochodzące z Italii zawierają wiele opisów tzw. cudów wodnych. Ukazują one świętych ściągających lub zatrzymujących gwałtowne deszcze, burze i powodzie. Jednym z nich był święty Fridianus (San Frediano), biskup toskańskiego miasta Lukka, wywodzący się według tradycji aż z Ulsteru w Irlandii. Z czasem stał się on sławny wśród mieszkańców Lukki za sprawą cudów jakie tu czynił. Najsłynniejszy z nich związany jest z poskromnieniem przez niego - przy użyciu grabi lub motyki ! - rzeki Serchio, która często zalewała leżącą w jej pobliżu Lukkę. Opisów tego rodzaju cudów zespół nie znalazł ani we wcześniejszej ani późniejszej literaturze hagiograficznej spisanej w Italii; nie wspominają o nich także przekazy pisane z obszaru dzisiejszej Francji. 

„Źródła literackie, w szczególności opowiadania o świętych, nie powinny być traktowane jako bezpośredni zapis wydarzeń z przeszłości” – zapewnia Robert Wiśniewski, historyk specjalizujący się w literaturze hagiograficznej. Jego zdaniem przekazy te „odzwierciedlają jednak światopogląd pisarzy kościelnych i podstawę ich interpretacji niezwykłych zjawisk pogodowych”. Do tej opinii przychyla się również należący do zespołu prof. Giovanni Zanchetta, geolog i paleoklimatolog z Uniwersytetu w Pizie. 

Rezultaty prac zespołu badawczego podkreślają rolę ekstremalnych wydarzeń hydrologicznych i klimatycznych w przemianach społeczno-kulturowych na obszarze północnej i środkowej Italii w VI stuleciu. Przeobrażenia te historycy studiujący źródła pisane z tego terenu i tego okresu dostrzegali już dawno. Przejawiały się one m. in. w przejmowaniu przez biskupów miejscowego przywództwa oraz rozwoju kultu świętych „posiadających władzę” nad żywiołem wody. Same zaś relacje o ulewnych deszczach i powodziach traktowano jednak z podejrzliwością. Dopiero współpraca pomiędzy przedstawicielami tak różnorodnych dyscyplin naukowych uwiarygodniła wymowę przekazów pisanych i pokazała jak mieszkańcy tych terenów próbowali radzić sobie ze zmianami klimatycznymi na poziomie religijnym oraz jak pojedyncze jednostki potrafiły je wykorzystać do promowania nowych autorytetów. 

Gratulujemy zespołowi badawczemu tak owocnej współpracy !!!

Polecamy zajrzeć na stronę Nauka w Polsce, a dla wytrwałych do artykułu w jezyku angielskim w czasopiśmie Climate Change, który został udostępniony online. 

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.