Artykuły

„Król Sigurd i król Baldwin w drodze z Jerozolimy nad Jordan” Gerhard Munthe, ilustracja z wydania Magnussona sagi z 1899 roku. Źródło: domena publiczna.

Królestwo Norwegii na przełomie XI i XII w. było schrystianizowane od niecałych stu lat i dopiero dołączało do kręgu krajów kultury łacińskiej. Mimo to spora grupa Norwegów wyruszyła pod koniec pierwszej dekady XII w. stulecia na wielką wyprawę do najświętszego miasta chrześcijaństwa – Jerozolimy.

Niespodziewany sukces pierwszej wyprawy krzyżowej z lat 1096-1099, a przede wszystkim zajęcie Jerozolimy oraz powstanie państw łacińskich w Lewancie zintensyfikowało ruch pielgrzymkowy w świecie chrześcijańskim. W tych okolicznościach stosunkowo szybko również Skandynawowie rozpoczęli pielgrzymowanie do Palestyny. Najsławniejszym władcą z Europy Północnej, który odbył taką podróż, był król Norwegii Sigurd I „Jorsalfare” (jego przydomek można tłumaczyć jako „podróżnik do Jerozolimy” lub Krzyżowiec; panował on w latach 1103-1130). Król Sigurd był zarazem pierwszym monarchą europejskim goszczącym w Jerozolimie po zdobyciu jej przez krzyżowców. Wyprawa Sigurda nie była oficjalną krucjatą, mieszkańcy Norwegii nie zostali wezwani do niej przez władze kościelne czy świeckie. Bardziej przypominała zbrojną pielgrzymkę, jednakże swoim znaczeniem wpisywała się w charakterystykę wypraw krzyżowych z początku XII w.

Prawdopodobnie jesienią 1108 r. Sigurd, mający wtedy ok. 18 lat, wypłynął na czele 60 statków z zachodniej Norwegii. Powody tej podróży nie są do końca jasne. Na podstawie skąpych zapisków z sag islandzkich (głównie w „Fagrskinnie”, „Morkinskinnie” oraz „Heimskringli”) oraz kronik zachodnioeuropejskich (o wyprawie Sigurda pisali: Wilhelm z Malmesbury, Albert z Akwizgranu, Fulcher z Chartres, Wilhelm z Tyru, nawet opat Cluny Piotr Czcigodny gratulował listownie norweskiemu królowi) można przypuszczać, że przeplatały się wśród nich pragnienia zdobycia wielkich bogactw oraz dokonania sławnych czynów przez Norwegów. Motywacja religijna także musiała odgrywać istotną rolę, gdyż zamierzali odwiedzić „ojczyznę” Chrystusa.

Jeszcze w 1108 r. flota Sigurda przypłynęła do brzegów Anglii, gdzie spędziła zimę. Z nastaniem wiosny norwescy pielgrzymi ruszyli dalej w drogę, pod koniec roku dotarli do wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego. Jak pisali autorzy sag, armia Sigurda zimowała na terenie chrześcijańskiego królestwa Galicji. W Hiszpanii Norwegowie po raz pierwszy podczas wyprawy zetknęli się z muzułmanami, z którymi stoczyli kilka potyczek. Parokrotnie łupili przy tym nadmorskie posiadłości Maurów, m.in. okolice Lizbony. Po przepłynięciu Cieśniny Gibraltarskiej flota Sigurda skierowała się na archipelag Balearów. Sagi opisują spektakularne walki z saraceńskimi piratami na wyspie Formentera, gdzie młodemu królowi udało się zdobyć ufortyfikowaną jaskinię oraz wiele skarbów. Norwegowie splądrowali jeszcze Ibizę oraz Minorkę, po czym obrali kurs na Sycylię. Pielgrzymi z odległej Północy mogli przebywać tam na przełomie 1109 i 1110 r., goszcząc przez okres zimowych sztormów na dworze hrabiego Rogera II (panował na Sycylii od 1105 r., w 1130 r. został koronowany na króla). Po nastaniu pogody sprzyjającej żegludze popłynęli przez Morze Egejskie ku głównemu celowi wyprawy – wybrzeżom Ziemi Świętej.

W 1110 r. łodzie Sigurda przybiły do portów w Jafie i Akce. Co ciekawe obecność nieznanej floty Franków (jak zbiorczo określali przybyszów z Europy Zachodniej muzułmanie) odnotowali także kronikarze arabscy. Norweskich pielgrzymów i Sigurda powitał sam król Baldwin I, władca Królestwa Jerozolimskiego (panował w latach 1100-1118). Obydwaj władcy wyruszyli ku Jerozolimie. Baldwin oprowadził norweskiego gościa z honorami po świętym mieście, a następnie obaj pojechali nad rzekę Jordan, w której Sigurd wykąpał się, czyniąc zadość pielgrzymim obyczajom. Saga „Morkinskinna” oraz Snorri Sturluson w „Heimskringla” wspominają ponadto, że Baldwin ofiarował Sigurdowi fragment Krzyża Świętego. Królowie porozumieli się także w sprawie wspólnego ataku przeciwko nadmorskiemu miastu Sydon, które stanowiło bazę wypadową dla arabskich statków. W październiku 1110 r. rozpoczęto oblężenie. Norweska flota zablokowała port i zmusiła do odwrotu siły egipskie płynące z odsieczą. Ostatecznie 4 lub 5 grudnia muzułmańscy notable skapitulowali przed Baldwinem. Udział statków Sigurda zapewne był kluczem do zwycięstwa, ponieważ już w 1108 r. krzyżowcy oblegali Sydon, lecz flocie egipskich Fatymidów udało się wtedy przerwać blokadę.

Trasa pielgrzymki Sigurda I Krzyżowca. Ryc. M. Zaborowski.

Po zdobyciu Sydonu oraz podziale łupów Skandynawowie opuścili Królestwo Jerozolimskie i udali się na Cypr. Był to jednak tylko przystanek przed dalszą podróżą w kierunku wspaniałego Konstantynopola. W bizantyjskiej stolicy Sigurda przyjął gościnnie cesarz Aleksy I Komnen (panował od 1081 do 1118 r.). Norwegowie podziwiali przepych Cesarstwa Bizantyjkskiego, a Sigurd obserwował nawet zawody na hipodromie. Znaczna część norweskiej armii pozostała w Bizancjum, prawdopodobnie zasiliła szeregi słynnej Gwardii Wareskiej. Sigurd postanowił podarować cesarzowi wszystkie swoje statki, a sam ze swoją świtą wyruszył w podróż powrotną szlakiem lądowym. Przemierzył Bułgarię, stanowiącą wówczas prowincję bizantyjską, Węgry oraz tereny Cesarstwa Niemieckiego. Być może na ziemiach niemieckich Sigurd spotkał się z cesarzem Henrykiem V (król Niemiec od 1105 r., cesarz od 1111 r.) powracającym z Italii. Otrzymał od niego aprowizację oraz przewodników na dalszą drogę. W okresie przesilenia letniego 1111 r. Sigurd przekroczył granicę duńskiego Szlezwiku. Król Danii Niels I (panował w latach 1104-1134) urządził ucztę na cześć Norwegów, odprowadził również Sigurda na północ Jutlandii, skąd norweski król popłynął do ojczyzny. 

Po trzech latach nieobecności Sigurd był witany przez poddanych z wielką radością i dumą. Sagi zgodnie podają, że nie było w dziejach Norwegii wyprawy sławniejszej od jego podróży. Wiele kościołów zostało obdarowanych kosztownościami przywiezionymi z pielgrzymki, natomiast relikwia Krzyża Świętego spoczęła w specjalnie wybudowanej świątyni w Konungahelli.

Literatura:
Bagge Sverre, „From Viking Stronghold to Christian Kingdom. State Formation in Norway, c. 900-1350”, Copenhagen 2010.
Bergan Halvor, „Kong Sigurds Jorsalferd 1108-1111. Den unge kongen som ble Norges helt”, Porsgrunn 2005.
Doxey Gary B., „Norwegian Crusaders and the Balearic Islands”, „Scandinavian Studies” 68, 1996, s. 139-160.
Jones Dan, „Krzyżowcy. Epicka historia wojen o Ziemię Świętą”, tłum. Jan Dzierzgowski, Kraków 2020.

________________
Bartosz Rycerz (ur. 1996 r.) historyk, ukończył studia w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Interesuje się dziejami wczesnośredniowiecznej Europy północnej oraz wyprawami krzyżowymi.