Aktualności

Rok 1149 był wyjątkowy dla krzyżowców w Ziemi Świętej. Mijało właśnie pięćdziesiąt lat odkąd europejscy najeźdźcy zdobyli Jerozolimę. Uwieńczeniem tej rocznicy było otwarcie przebudowanej najważniejszej dla chrześcijaństwa świątyni – Bazyliki Grobu Pańskiego. Centralny punkt przearanżowanego wnętrza stanowił wielki marmurowy ołtarz. Zachował się do 1808 r., kiedy po pożarze  świątyni zaginął. A mimo to nadal wszyscy na niego patrzyli. 

W 1099 r. w wyniku pierwszej krucjaty (1096-1099) i zdobycia świętego dla chrześcijan miasta powstało Królestwo Jerozolimy. Jego centralnym kościołem, w którym odbywały się uroczystości dziękczynne, była zbudowana przez Bizantyjczyków w IV w. Bazylika Grobu Pańskiego. Wznosi się ona nie tylko nad grobem Chrystusa, ale również (według tradycji chrześcijańskiej) nad Golgotą i miejscem odnalezienia Świętego Krzyża przez cesarzową Helenę, matkę Konstantyna Wielkiego. Dzieje świątyni były skomplikowane i do okresu krucjat dotrwała jako skromne kaplice. Po zdobyciu Jerozolimy krzyżowcy przystąpili szybko do rozbudowy obiektu, stawiając na miejscu kościół połączony z wcześniej istniejącymi budynkami. Jego ukończenie przypadło na 1149 r.

Poszukiwany ołtarz pochodził z czasu tej przebudowy. Miał on robić ogromne wrażenie na odwiedzających bazylikę, ale na początku XIX w. zaginął. Myślano, że został zniszczony, tymczasem mijały go każdego dnia tysiące turystów i pielgrzymów. W trakcie przeprowadzonej w 2022 r. renowacji kościoła i związanych z nią badań archeologicznych zdejmowano kamienie w tylnym korytarzu prowadzącym do wnętrza kościoła. Wówczas, ku zdumieniu badaczy, okazało się, że wielotonowy, pokryty licznym współczesnymi graffiti marmurowy kamień, był z drugiej strony zdobiony koncentrycznymi motywami. Badacze szybko doszli do wniosku, że jest to zachowana okładzina dwunastowiecznego ołtarza. Natomiast styl ornamentów zidentyfikowano jako styl Cosmatesque. Wypracowała go włoska rodzina Cosmati. Charakterystyczne jest w nim zastosowanie kręgów wypełnionych kolorowymi kawałkami marmuru pozyskanego z antycznych budowli. Ich układ tworzy geometryczną mozaikę. Takie zdobnictwo pojawia się jedynie w kościołach w Rzymie i okolicach znajdujących się pod papieską władzą. A z wyjątkiem opactwa Westminster, jak dotąd nie znaliśmy takiej praktyki poza Włochami. Wykorzystanie tego stylu w Jerozolimie sugeruje, że kontakty między Państwem Kościelnym i Królestwem Jerozolimy były intensywniejsze, niż do tej pory myślano, a papież mógł również chcieć zaznaczyć  swój wkład w odnowienie bazyliki. 

Odnaleziona płyta ma 2/3 oryginalnej, ponad 3,5-metrowej długości. Archeolodzy nadal prowadzą nad nią badania, mając nadzieję na ustalenie większej liczby faktów na jej temat, w tym określenie autora zdobień.

_______________
Marcin Wieczorek (ur. 1993) poznański historyk i archeolog, a obecnie doktorant na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i pracownik Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Interesuje się wczesnośredniowiecznym Kaukazem, szczególnie kontaktami między tym regionem a Bizancjum miedzy IV a VI w. n.e., oraz początkiem chrześcijaństwa w Gruzji. Prywatnie pasjonat fotografii i astronomii.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).