Aktualności

Podczas analizy szczątków osób pochowanych na wczesnośredniowiecznym cmentarzu przy klasztorze Ghazali w Sudanie okazało się, że jedna z nich miała na stopie wytuatuowany religijny symbol. To dopiero drugi przypadek odkrycia tego sposobu zdobienia ciała wśród mieszkańców dawnej Nubii. Dokonali go pracownicy Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego (CAŚ UW). 

Pozostałości dawnego klasztoru Ghazali położone są w północnym Sudanie, w odległości ok. 20 km od współczesnej miejscowości Karima (Kurajma). Samo stanowisko znane jest już od XIX w. dzięki podróżnikom takim jak Linant de Bellefonds, Sir John Gardner Wilkinson czy Karl Richard Lepsius, którzy wykonali jego szkice i plany. Ostatni z wymienionych był niemieckim egiptologiem, filologiem oraz bibliotekarzem, a także inicjatorem Pruskiej Ekspedycji Archeologicznej do Egiptu i Etiopii w latach 1842–1845. W 1844 r. wykonał on plan ruin świątyni klasztornej, a pewną liczbę terakotowych stel nagrobnych z cmentarza mnichów przewiózł do Berlina. Pierwsze prace wykopaliskowe podjęto tu dopiero ponad sto lat później – w latach 1953–1954 Peter Shinnie i Neville Chittick odsłonili kościół oraz kilka towarzyszących mu pomieszczeń klasztornych. W latach 2012-2018 badania archeologiczne w Ghazali prowadzili polscy naukowcy pod kierunkiem prof. Artura Obłuskiego w ramach ekspedycji CAŚ UW.

Obecnie wiadomo, że klasztor chrześcijański funkcjonował w Ghazali od VII do XIII w. Został ufundowany prawdopodobnie przez Merkuriosa, króla nubijskiego królestwa Makurii w latach ok. 697-722. Centrum życia duchowego mnichów stanowiły dwa kościoły – Północny oraz Południowy. Pierwszy to typowy kościół makurycki wzniesiony prawdopodobnie między 680 a 720 r., na planie bazyliki. Na jej ścianach zidentyfikowano 137 inskrypcji, które pozwalają wejrzeć w życie codzienne mnichów. Drugą świątynię zbudowano na przełomie X i XI stulecia z cegły mułowej na planie trapezu. Przypuszcza się, że w okresie rozkwitu w klasztorze mieszkało jednocześnie ok. 70 mnichów zakwaterowanych w trzyosobowych sypialniach. Do ich użytku pozostawały dwa zespoły sanitarne z łazienkami oraz kilkudziesięcioma latrynami, młyn i prasa oliwna.

Polscy badacze swą uwagę skupili nie tylko na samym klasztorze, ale też na pobliskich dwóch centrach metalurgicznych, niewielkiej osadzie oraz czterech cmentarzyskach, gdzie ogółem znajdują się setki grobów. Na jednej z nekropoli, oznaczonej jako nr 2, odkryto ponad 800 grobów o zróżnicowanych formach architektonicznych. Uważa się, że chowano tu mnichów. 
Materiał osteologiczny pozyskany z cmenatrzysk analizowany jest aktualnie przez dr Roberta J. Starka, bioarcheologa z CAŚ UW i jego współpracowników, którzy pracują nad odtworzeniem pochodzenia i warunkach życia pochowanych tam osób. Kari A. Guilbault z Purdue University, należąca do tego zespołu, dokonała dzięki fotografii wielospektralnej zaskakującego odkrycia.

Na prawej stopie osoby pochowanej na cmentarzysku nr 1 w Ghazali zidentyfikowała ona tatuaż (!). Tworzyły go greckie litery symbolizujące Jezusa: „alfa” i „omega” oraz połączone „chi” i rho”. Te ostatnie to monogram imienia Chrystusa, czyli chrystogram, zaś pierwsza i ostatnia litera w alfabecie greckim nawiązują do tego, że dla chrześcijan Bóg jest początkiem i końcem. 

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).