Aktualności

W Palenque, jednym z najważniejszych i największych miast Majów, archeolodzy natrafili na niewielkich rozmiarów przedmiot, który jest najpewniej ozdobą nosa. To doprawdy sensacyjne odkrycie: pierwsze znalezisko tego rodzaju, a do tego – wykonane z kości ludzkiej (!). 

Według krótkiego raportu opublikowanego na łamach The Art Newspaper pracownicy meksykańskiego Narodowego Instytutu Archeologii i Historii (Instituto Nacional de Antropología e Historia – INAH) podczas prac konserwatorskich prowadzonych w Pałacu w Palenque w stanie Chiapas w Meksyku odkryli niepozorny kawałek kości o wyjątkowym znaczeniu dla poznania zwyczajów pogrzebowych Majów.

Artefakt ma nieco ponad 6 cm długości i 5 cm szerokości, a w przekroju przypomina literę V. Ów kształt sprawia, że jego powierzchnia jest dwudzielna. Misternie wyrzeźbiono na niej scenę symbolizującą najprawdopodobniej porozumiewanie się z bogami i przodkami. Po prawej stronie ukazano z profilu postać mężczyzny w strojnym nakryciu głowy i naszyjniku z koralików. Na jego lewym ramieniu widnieje glif oznaczający „ciemność”. Z kolei jego wyciągnięta prawa ręka znajduje się już po lewej stronie przedmiotu; mężczyzna zdaniem Arnolda Gonzáleza Cruza, dyrektora INAH, trzyma w niej czaszkę i zawiniątko, które to przedmioty często występowały w majańskiej ikonografii pogrzebowej.

Według wspomnianego badacza tak precyzyjnie wykonaną ozdobę noszono na grzbiecie nosa, dzięki czemu osiągano ciągłą linię od czoła do czubku nosa, co być może stanowiło próbę naśladowania wydłużonej głowy boga Kawiil’a. Ukazywano go jako istotę o zwierzęcych cechach: miał duże oczy, jedną nogę zakończoną wężem, a z jego czoła wyłaniała się tzw. dymiąca siekiera, będąca wyobrażeniem pioruna. Kawiil’ to bowiem bóg piorunów i błyskawic, ale również płodności i kukurydzy – stąd jego głowa miała przypominać kształtem jej kolbę. Oprócz tego Kawiil’ jako GII uchodził za jednego z trzech patronów Palenque: obok GI – bóstwa związanego z wodą i słońcem i GIII – Jaguara-Boga Świata Podziemnego (określenia GI, GII i GIII wprowadzili współcześni badacze).

Wreszcie Kawiil’ opiekował się dynastiami królewskimi i był ściśle związany z dziedziczeniem władzy. I tak punktem kulminacyjnym bardzo skomplikowanych ceremonii intronizacji nowego władcy było przekazanie insygniów królewskich: opaski z wyobrażeniem boga Sak Huunal, bogato zdobionego nakrycia głowy oraz berła z przedstawieniem właśnie Kawiil’a. Na podstawie inskrypcji Majów podejrzewa się, że pieczę nad tymi elitarnymi przedmiotami umieszczanymi w tzw. „świętych zawiniątkach” sprawowali aj k’uhuun, czyli wysocy rangą dostojnicy królewscy zobligowani do posługi kapłańskiej. Pełnili także inne ważne funkcje religijne, a mianowicie odprawiali rytuały związane ze śmiercią władców oraz poświęceniem ich grobowców. 

Scenę koronacji ukazano m. in. na jednym z płaskorzeźbionych zabytków odkrytych w obrębie tzw. Pałacu w Palenque i nazwanym Owalną Tablicą Pałacową. Widzimy na niej młodego, bo zaledwie 12-letniego monarchę K’inich Janaabaa Pakala, który siedzi na tronie przypominającym dwugłowego jaguara, oraz jego matkę Panią Sak K’uk przekazującą mu nakrycie głowy, czyli jedno z najważniejszych insygniów władzy królewskiej. Przejęcie władzy przez K’inich Janaaba Pakala, który do historii przeszedł jako Pakal Wielki, miało miejsce 26 lipca 615 r. i było wydarzeniem dość wyjątkowym w społeczeństwie Majów, gdzie tron zwyczajowo po ojcach (patrylinearność) dziedziczyli najstarsi synowie (primogenitura). Kilka lat wcześniej podczas kryzysu dynastycznego po władzę sięgnęła Pani Sak K’uk, która proklamowała odnowienie dynastii panującej poprzez przypisanie jej boskich korzeni. Nie dziwi zatem, że na Owalnej Tablicy Pałacowej to właśnie ona przekazuje Pakalowi regalia. Z kolei brak postaci jego ojca K’an Mo’ Hix wiąże się chyba z faktem, że młody król nie pochodził z rodziny królewskiej. 

Owa płaskorzeźba interesująca jest również z innego powodu – otóż na nosach Pani Sak K’uk i Pakala Wielkiego można zauważyć zaznaczone ozdoby nosa. Bardziej wyraźnie zaakcentowano ją na tablicy nagrobnej tego władcy pochowanego w 683 r. w Świątyni Inskrypcji. Do tej pory tego rodzaju przybrania znano jedynie właśnie z ikonografii – tak więc tegoroczne odkrycie ozdoby nosa to prawdziwa sensacja. Jak wspomniano wcześniej natrafiono na nią podczas prac konserwatorskich prowadzonych w jednym z budynków tworzących kompleks Pałacu w Palenque. Badacze przypuszczają, że artefakt został złożony jako depozyt dla uczczenia zakończenia budowy tej części całego założenia, co wydatowali na okres klasyczny (600-850 n.e.). Wraz z nim znaleziono również nasiona roślin, kości małych zwierząt, sporych rozmiarów kawałki węgla oraz obsydianowe ostrza.

Te ostatnie używano zwykle podczas rytuału upuszczania krwi z części ciała uważanych za święte, u mężczyzn – z języka i genitaliów, u kobiet – tylko z języka. Obrzędu tego dokonywali władcy i wysocy urzędnicy m. in. podczas ceremonii koronacji i innych ważnych dla państwa wydarzeń, ale też np. przywódcy rodzin mieszkających w wioskach. Upuszczanie krwi do naczyń, na posągi bóstw czy ziemię było według wierzeń Majów jednym z rytuałów, który zapewniał kontakt z zaświatami. Bogowie otrzymywali od człowieka, to co miał on najcenniejszego – jego własną krew. O przełomowości odkrycia ozdoby nosa w Palenque świadczy dodatkowo materiał, z którego ją wykonano. Wykorzystano bowiem z końca dalszego ludzkiej (!) kości piszczelowej. Badacze nie podali jeszcze interpretacji tej sensacyjnej z naszego punktu widzenia informacji, zatem pozostaje uzbroić się w cierpliwość.

Literatura:

• Justyna Olko, Jarosław Źrałka, "W krainie czerni i czerwieni. Kultury prekolumbijskiej Mezoameryki", Warszawa 2008.
• Jarosław Źrałka, Kilka uwag na temat k'uhul ahaw, legitymizacji jego władzy i stroju królewskiego u Majów, Antropologia religii. wybór esejów, t. 3, red. Arkadiusz Sołtysiak, Kraków 2003, s. 185-208.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).