Aktualności

Podczas badań archeologicznych prowadzonych we wschodniej części Islandii odkryto najstarszy rysunek znany z tej wyspy. Przedstawia łódź i został wyryty na niewielkim glinianym krążku ok. 1200 lat temu, czyli nieco wcześniej zanim według źródeł pisanych pojawili się na Islandii pierwsi osadnicy skandynawscy. 

W 2007 r. na farmie w Stöð we wschodniej Islandii rozpoczęto prace archeologiczne, które miały poprzedzić położenie światłowodu. Prowadziła je prywatna firma archeologiczna Fornleifafræðistofan należąca do Bjarniego F. Einarssona, który też kierował wykopaliskami. Ich wyniki okazały się na tyle obiecujące, że udało mu się pozyskać dodatkowe fundusze oraz wsparcie lokalnej społeczności na kontynuację przedsięwzięcia. Dzięki temu archeolodzy powrócili na stanowisko w 2015 r. i zjawiają się tam odtąd co roku w sezonie wiosennym. 

Do tej pory odsłonięto pozostałości dwóch długich domów charakterystycznych dla skandynawskiego wczesnego średniowiecze. Co ważne – były one różnoczasowe. Datowanie radiowęglowe oraz tefrochronologiczne wskazują, że osadnicy korzystali z nich w trzech zasadniczych fazach: przed 800 r., krótko po 800 r. oraz po 850, czyli w drugiej połowie IX stulecia. Młodszy i większy długi dom użytkowano właśnie w ostatniej z wymienionych faz. Znaleziono tu sporo przedmiotów wykonanych ze srebra, złota i ołowiu oraz znaczną liczbę szklanych paciorków. Ze względu na owe cenne artefakty i rozmiary samego budynku Bjarni F. Einarsson interpretuje go jako siedzibę wodza, z którym mieszkali liczni przedstawiciele elity, a nawet niewolnicy. 

Dziewiątowieczna chronologia odpowiada wymowie „Landnámabók”, czyli „Księgi o zasiedleniu” spisanej w XIII w. i ukazującej historię odkrycia Islandii i jej zasiedlenia aż do XII w. Te ważne źródło podaje jako datę założenia Reykjavíku rok 874, stąd zwykle przyjmuje się, że pierwsi osadnicy przybyli na Islandię w latach 70. IX w. Na ostatnią dekadę IX w. wskazują rezultaty datowań radiowęglowych ziaren jęczmienia pochodzących z różnych stanowisk archeologicznych z Islandii. Inaczej jednak  przedstawiały się wyniki datowania radiowęglowego fragmentów węgla brzozowego – tu otrzymywano chronologię znacznie wcześniejszą, bo oscylującą wokół 780 r. (!). Tę zagadkową rozbieżność obecnie wyjaśnia się tym, że pierwsi Islandczycy jako drewna opałowego używali starych i martwych drzew, co w konsekwencji przyczyniło się do zniekształcenia datowania. 

Jednak wulkaniczny charakter Islandii daje archeologom jeszcze jedną szansę ustalenia chronologii. Chodzi mianowicie o tefrę będącą produktem erupcji wulkanicznej i zawierającą głównie popiół wulkaniczny, ale niekiedy też piasek wulkaniczny, okruchy skalne (lapille) czy nawet bomby wulkanicznych. Poszczególne warstwy tefry danego wulkanu różnią się składem mineralnym i chemicznym, a dodatkowo mają duży zasięg geograficzny. Stąd okazują się bardzo przydatne w datowaniu skał osadowych. Dla dziejów Islandii szczególne znaczenie ma pokrywająca jej znaczną część warstwa określana mianem tefry Landnám (Landnám Tephra Layer, LTL). Wyznacza ona horyzont czasowy w badaniach nie jedynie archeologicznych, ale również paleośrodowiskowych i paleoklimatycznych i to nie tylko prowadzonych na Islandii, ale też Grenlandii, Wyspach Owczych, Lofotach oraz w Norwegii. Na tych bowiem obszarach również ją rozpoznano. Dzięki skorelowaniu danych z tylu miejsc udało się wydatować tefrę na lata 872 i 877, co koresponduje z chronologią podanej przez „Landnámabók”, ale też danych archeologicznych i paleoekolgicznych. 

Jak wspomniano powyżej metodę tefrochronologiczną zastosowano także wobec znalezisk ze stanowiska w Stöð. Nietrudno zauważyć, że uzyskane datowanie (dwie pierwsze fazy osadnicze) są wcześniejsze niż przyjmowane dotąd na ogół datowanie zasiedlenia Islandii. Co więcej – właśnie ze środkowej fazy (krótko po 800 r.) pochodzi niepozorny kawałek czerwonej gliny, na  który natrafiono podczas eksploracji ściany mniejszego z długich domów, choć jego długość i tak wynosiła 43 m. Znalezisko ma postać spłaszczonego krążka o średnicy zaledwie 2,5 cm, na którym wydrapano bezładne – na pierwszy rzut oka – kreski. Dopiero po bardziej wnikliwym przyjrzeniu się ich układ nabiera sensu: można zauważyć żagiel z linami i częściowo zaznaczony kadłub.

Jak słusznie stwierdził Bjarni F. Einarsson w wywiadzie udzielonym dla LiveScience, takie przedstawienia nie są niczym niezwykłym dla epoki wikingów, a wprost przeciwnie – wizerunki zarówno pojedynczych łodzi, jak i całych flot były wówczas dość powszechne. Umieszczano je na fragmentach kości, kamienia czy drewna. Do jednych z najsłynniejszych tego typu grafitti należy te ukazujące szereg drakkarów po obu stronach kawałka drewna jałowcowego o długości 25 cm. Dodatkowo opatrzono je napisem runicznym „Hér ferr hafdjarfr”, co tłumaczyć można jako „Oto idą dzielni [wojownicy] morza”. Ten cenny artefakt wydobyto podczas wykopalisk w Bryggen w mieście Bergen położonym na zachodnim wybrzeżu Norwegii z warstwy datowanej na okres miedzy 1248 a 1332 r. Obecnie można go podziwiać w Bryggens Museum w Bergen.

Nie wiadomo w jakim celu ryto wyobrażenia statków, ale też wzory geometryczne czy nawet rysunki pornograficzne. Gliniany krążek to najstarszy dotychczas rysunek znany z Islandii. Jest on jednocześnie dobrze ugruntowanym chronologicznie dowodem na to, że pierwsi osadnicy przybyli na wyspę nawet kilka dekad wcześniej niż sugerują to przekazy pisane. 

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).