Artykuły

Jakie przesłanki świadczą o tym, że nierozpoznana do dziś, wspominana w kronice Anonima zw. Gallem postać komesa wrocławskiego i mazowieckiego o imieniu Magnus może być identyfikowana z Magnusem Haroldsonen, synem ostatniego anglosaskiego króla Anglii Harolda II Godwinsona? 

Magnus urodził się w potężnej rodzinie Godwinów. Dokładna data jego narodzin nie jest znana, ale był on trzecim z pięciu synów Harolda Godwinsona, potężnego earla Wesseksu i późniejszego króla Anglii. Najstarszy syn otrzymał imię Godwin po ojcu Harolda i twórcy potęgi rodu, średni dostał imię Edmund, zaś najmłodszy – Magnus. Harold miał również dwie córki: Gythę i młodszą Gunhildę. O dzieciństwie Magnusa i jego braci wiadomo bardzo niewiele, lecz możemy przypuszczać, że otrzymali oni solidne wykształcenie na polu dyplomacji i sztuki wojennej. 

Bitwa pod Hastings i upadek anglosaskiej Anglii 

Piątego stycznia 1066 r. umarł król Anglii Edward Wyznawca, a dzień później Harold Godwinson został namaszczony na nowego władcę. Dane mu było rządzić jedynie przez niecały rok. Harold nie był jedynym pretendentem do angielskiego tronu. Prawa do korony rościł sobie również Wilhelm, książę Normandii i krewny zmarłego króla. Według niego, jeszcze przed śmiercią Edward wybrał go na swojego następcę, zaś Harold miał przysiąc na święte relikwie, że wesprze prawa Wilhelma do angielskiego tronu. Wersję to potwierdza jednak tylko normańska kronika Wilhelma z Poitiers. Niezależnie od słuszności roszczeń, książę zebrał armię i 28 września 1066 r. wylądował na wybrzeżu Anglii w Sussex. Król Harold ruszył mu na spotkanie, ale najpierw musiał przebyć ponad 300 km z północy kraju, gdzie 25 września odparł innych najeźdźców: króla Norwegii Haralda III Surowego i wygnanego brata Harolda, Tostiga, odnosząc nad nimi całkowite zwycięstwo w bitwie pod Stamford Bridge. Wykrwawiona i zmęczona armia króla Anglii 14 października stawiła czoła wojskom Wilhelma pod Hastings. Bitwa zakończyła się zwycięstwem księcia Normandii i śmiercią Harolda Godwinsona. 

Opór królewskich synów

Przegrana bitwa i śmierć władcy nie oznaczały końca anglosaskiego oporu. Normańska władza w Anglii wciąż była niepewna i zagrożona. Zarówno Magnus, jak i jego bracia byli za młodzi, by brać udział w bitwie pod Hastings, a o ich obecności nie wspomina też żadne źródło. Jednak synowie ostatniego anglosaskiego króla mieli wkrótce zrobić użytek z otrzymanego wykształcenia, organizując wraz ze swoją babką Gythą, matką Harolda, opór w południowo-wschodniej Anglii, niezdobytej jeszcze przez najeźdźców. Na początku 1068 r. Wilhelm obległ Gythę w Exeter – czwartym największym mieście w Anglii i centrum antynormańskiego oporu. Wilhelm musiał uznać to za duże zagrożenie, skoro zdecydował się na kampanię w środku zimy. Miasto poddało się po 18 dniach w efekcie udanych negocjacji, zaś Gytha i jej wnukowie prawdopodobnie schronili się na wyspie Steep Hol leżącej na Ka-nale Bristolskim.

Haroldsonowie na wygnaniu 

Upadek Exeter nie zniechęcił synów Harolda do dalszych prób zrzucenia jarzma normańskiej władzy. Haroldsonowie udali się do Irlandii, gdzie zwrócili się do króla Leinsteru Diarmaita z prośbą o wsparcie wojskowe. Następnie bracia, na czele najemników oraz floty złożonej z 52 okrętów, przeprawili się z powrotem przez Kanał Bristolski, atakując południowozachodnie wybrzeże Anglii. Szturm na obszar wokół ujęcia rzeki Avon i Bristol zakończył się porażką. Dalej skierowali się w stronę Somerset, gdzie znajdowała się część ich rodowych posiadłości. Zapewne liczyli na uzyskanie wsparcia w regionie, napotkali jednak sprzeciw ze strony sił dowodzonych przez miejscowego możnego Eadnotha, którego pokonali i zabili w bitwie pod Bleadon. Haroldsonowie nie odnieśli żadnego sukcesu politycznego, ale wrócili do Irlandii z łupami. 

W zachowanym materiale źródłowym na tym się kończą wzmianki o interesującym nas synu Harolda. Wysoce prawdopodobne staje się, że Magnus poległ we wspomnianej bitwie pod Bleadon. W kronice angielskiego benedyktyna Orderica Vitalisa i „Kronice anglosaskiej” pojawia się jednak informacja o kolejnym najeździe z Irlandii, który miał miejsce latem 1069 r., tym razem zorganizowanym przez dwóch niewymienionych z imienia synów Harolda. Na czele jeszcze większej floty bracia bezskutecznie oblegli Exeter, następnie spustoszyli część południowego wybrzeża Devon. Najazd Haroldsonów zatrzymał Brian z Bre-tanii, możny w służbie Wilhelma Zdobywcy, który pokonał braci w bitwie pod Northam. Godwin i Edmund przeżyli starcie i wraz z siostrą Gythą udali się na dwór króla Danii Swena Estrydsena. Według XIII-wiecznej relacji Saxo Gramatyka, Gytha wyszła później za mąż za księcia smoleńskiego i przyszłego wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza Monomacha. Małżeństwa tego nie potwierdzają jednak żadne współczesne źródła anglosaskie czy ruskie. Zaś Godwin i Edmund więcej nie pojawiają się na kartach kronik. 

Magnus Haroldson – anglosaski mnich

Niejasny los Magnusa umożliwił powstanie teorii na temat jego ocalenia i dalszego życia. Najstarsza z nich dotyczy monumentu wbudowanego w zewnętrzną ścianę kościoła pw. św. Jana w Lewes, w południowej Anglii. Łacińska inskrypcja okalająca monument głosi: „Do tej celi wchodzi wojownik duńskiej rasy królewskiej; Magnus jego imię, znak potężnego rodu. Odrzucając swoją potęgę, przyjmuje łagodność baranka i aby zyskać życie wieczne, staje się pokornym pustelnikiem”. W XIX w. narodziła się tradycja, która w osobie wspomnianego wojownika widziała właśnie Magnusa Haroldsona – miał on przeżyć irlandzkie wyprawy, a następnie przywdziać habit i oddać się służbie Bogu. Styl napisu wskazuje jednak, że inskrypcja powstała dopiero ok. 1200 r.

Magnus Haroldson w kronice Anonima zw. Gallem

Polski pogląd głosi, że Magnus po ucieczce wraz z siostrą i braćmi na dwór Swena Estrydsena udał się do Polski, gdzie zawarł małżeństwo z nieznaną z imienia siostrą Bolesława Śmiałego. To właśnie Haroldson ma być Magnusem, który pojawia się w kronice Anonima tzw. Galla – najpierw jako komes Wrocławia, a następnie Mazowsza. W pierwszym przypadku komes Magnus występuje pod rokiem 1093 r., w czasie kiedy w reakcji na wzrost potęgi palatyna Sieciecha śląskie możnowładztwo sprowadziło do kraju przebywającego za granicą Zbigniewa, pierworodnego syna Władysława Hermana. Planując umieścić go we Wrocławiu, wysłali oni poselstwo do komesa Magnusa: 

„Co do nas, komesie Magnusie, to bawiąc na obczyźnie jakoś znosimy zniewagi ze strony Sieciecha, lecz tobie, Magnusie, któremu tytuł książęcy więcej przynosi chluby niż władzy, żałośnie współczujemy, skoro masz [tylko] trudy związane z władzą, ale nie władzę samą, bo nie śmiesz wydawać rozkazów przystawom Sieciecha. Lecz jeżelibyś chciał zrzucić z karku jarzmo niewoli, przyjmij spiesznie pod tarczę swej obrony młodzieńca, którego mamy [wśród siebie]”

(Anonim, tzw. Gall, „Kronika polska”, ks. II, rozdz. 4,

tłum. R. Grodecki, red. M. Plezia, Wrocław 1989, s. 69).

Cytowany fragment, oprócz informacji związanych z funkcją Magnusa, wspomina o jego bliżej nieokreślonym książęcym tytule. Magnus uległ prośbom śląskiego możnowładztwa i przyjął Zbigniewa, czym naraził się Władysławowi Hermanowi. Książę polski wraz z palatynem Sieciechem i węgierską pomocą zorganizowali zbrojną wyprawę na Wrocław, która jednak zakończyła się porażką. O dalszych losach komesa nasz pierwszy kronikarz niestety milczy.
Po raz kolejny Magnusa widzimy w roku 1109, a więc podczas panowania Bolesława Krzywoustego. Tym razem zostaje on przez Anonima przywołany jako wojowniczy komes Mazowsza, który pokonał w krwawej bitwie liczniejszych Pomorzan, przybyłych na zarządzane przez niego terytorium po łupy. Nie można z całą pewnością wskazać, czy w wydarzeniach z czasów Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, które dzieli 16 lat, brał udział ten sam Magnus. Jeśli tak, to nasuwa się pytanie: w jakich okolicznościach Magnus przeniósł się z Dolnego Śląska na Mazowsze? 

Grób z Czerska i pozostałe przesłanki 

Haroldsona z Mazowszem ma łączyć jednak więcej niż tylko wzmianka w kronice Anonima zw. Gallem. W 1966 r. podczas badań archeologicznych na cmentarzysku szkieletowym na wzgórzu zamkowym w Czersku natknięto się na szczątki mężczyzny, który wedle najnowszych badań zmarł pod koniec XI lub na początku XII w. Jego wiek oszacowano na 55-60 lat. Był on stosunkowo wysoki, gdyż mierzył ok. 176,7 lub 174,2 cm i miał masywną budowę ciała. Zmarłego pochowano w okutej drewnianej trumnie wraz bogatym wyposażeniem, składającym się z włóczni, miecza, złotego pierścienia oraz dwóch brązowych mis, co wskazuje na jego wysoki stan i skandynawskie pochodzenie bądź związek ze skandynawską kulturą. Co więcej – jego szkielet dowodzi jego walecznego trybu życia: liczne ślady urazów świadczą, że brał udział w bitwach i potyczkach. Szczątki znalezione w Czersku zaczęto kojarzyć z postacią Magnusa, co dodatkowo potwierdzać miały dwie inne przesłanki. Pierwsza, to nazwa pobliskiej miejscowości Magnuszew, zaś druga, to obecność w herbie księstwa mazowieckiego anglosaskiej wiwerny, czyli mitycznego stworzenia podobnego do smoka. Oba argumenty są jednak mało przekonujące. Miejscowości o podobnej nazwie można znaleźć w Polsce także w województwie opolskim, gdzie leżą Magnuszowice, wymienione po raz pierwszy jako Magnussowitz w księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego z lat 1295-1305, oraz w województwie wielkopolskim, gdzie znajdują się Magnuszewice, o których pierwsza wzmianka pochodzi z ksiąg ziemskich z początku XV stulecia. Geneza nazwy Magnuszew może wcale nie być związane z osobą Magnusa. Z kolei smok pojawił się w herbie księstwa mazowieckiego pierwszy raz dopiero na początku XIV w. za sprawą Trojdena I, księcia czerskiego i warszawskiego. 

Przyglądając się wszelkim przesłankom, które mogłyby potwierdzać obecność Magnusa Haroldsona na ziemiach polskich, trzeba uwzględnić relację Orderica Vitalisa, który przywołuje historię najazdu Swena Estrydsena na Anglię z lat 1069-1070. Angielski kronikarz, opisując siły zgromadzone przez duńskiego króla do inwazji, wspomina o posiłkach od m.in. Sasów, Fryzów i Polaków. Niestety, jest to jedyna informacja o polskim udziale w wyprawie i nie dowiadujemy się z niej ani o pochodzeniu tych sił, ani kto stał na ich czele. Ich obecność Polaków w wyprawie najpewniej nie miała charakteru politycznego, a była wynikiem doraźnego werbunku prowadzonego w duńskiej strefie wpływów.

Czy Magnus zginął w bitwie pod Bleadon czy przetrwał i został mnichem w Lewes? Czy Magnus z kroniki Anonima zw. Gallem jest Magnusem Haroldsonem? I wreszcie, czy Magnus, komes Wrocławia, i Magnus, komes Mazowsza – to jedna osoba? Dzisiejszy stan naszej wiedzy przynosi więcej pytań niż odpowiedzi.

Literatura:

•    Anonim, tzw. Gall, „Kronika polska”, tłum. Roman Grodecki, red. Marian Plezia, Wrocław 1989.
•    Barlow Frank, „The Godwins: The Rise and Fall of a Noble Dynasty”, Abingdon 2013.
•    Błaszczyk Dariusz, Stanaszek Łukasz Maurycy, Grób 609 z Czerska, stan. 1, w świetle nowych badań, [w:] „Czersk. Wzgórze Zamkowe. Badania w latach 1974-1983”, Origines Polonorum, t. 10, red. Przemysław Urbańczyk, Maciej Trzeciecki, Warszawa 2016, s. 323-331. 
•    Jurek Tomasz, „Kim był komes wrocławski Magnus?”, [w:] „Venerabiles, nobiles et honesti”, red. Andrzej Radzimiński, Anna Supruniuk, Jan Wroniszewski, Toruń 1997, s. 181-192.
•    Mason Emma, „The House of Godwine: The History of a Dynasty”, London 2004.
•    Morris Marc, „Podbój normański”, Kraków 2016.

_________

Rafał Gumiński (ur. 1998 r.) absolwent historii pierwszego stopnia i student historii w przestrzeni publicznej II stopnia na Uniwersytecie Wrocławskim, współpracownik portalu Histmag. org. Interesuje się historią wczesnego i pełnego średniowiecza, a zwłaszcza średniowieczną historią Wysp Brytyjskich.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).