Recenzje

Joanna Aleksandra Sobiesiak, Bolesław II Przemyślida. Pobożny buntownik i mąż znamienitej żony (+999), Kraków 2017, Wydawnictwo Avalon, wyd. II, ss. 324, ISBN 978-83-7730-236-1. 

Od około 30 lat obserwuje się wzrost zainteresowania badaniami nad średniowiecznymi dziejami Czech i Polski oraz relacjami obu tych państw, co ma niewątpliwie związek z przemianami politycznymi i ustrojowymi jakie zaszły w obu państwach po 1989 r. Warto podkreślić, że owe zainteresowanie jest obustronne, a rolę zwornika pełnią tu dzieje Śląska, które inspirują do wspólnych badań polsko-czeskich. Co ciekawe, wśród mediewistów polskich większą popularnością zdaje się cieszyć najstarszy okres czeskiej przeszłości, a więc do XIII w. włącznie.

Do tego nurtu badań należy aktywność naukowa Joanny Aleksandry Sobiesiak, mediewistki, ale też bohemistki związanej z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej. W 2005 r. obroniła tu rozprawę doktorską poświęconą postaci Bolesława II Przemyślidzie i przygotowaną pod kierunkiem wybitnego mediewisty prof. Jacka Banaszkiewicza. Z kolei w rozprawie habilitacyjnej zajęła się państwem Przemyślidów w X-XII w. na szerszym tle, gdyż w świetle jego relacji z Rzeszą i krajami sąsiednimi. Ponadto zainteresowania badaczki obejmują także początki władzy monarszej w środkowej Europie i ich wpływ na narodziny nowoczesnego nacjonalizmu na przykładzie Czech w XVI-XIX stuleciu. Jej badania w tym zakresie finansowane są z grantu przyznawanego przez Narodowe Centrum Nauki i potrwają do 2024 r. Jego realizację badaczka rozpoczęła od przyjrzenia się Władysławowi I Przemyślidzie i jego wyprawie na Mediolan z 1158 r., o czym możecie przeczytać w jej artykule opublikowanym na łamach gdańskich Studiów z Dziejów Średniowiecza. Obecnie prof. Joanna Sobiesiak pełni funkcję dziekana Wydziału Historii i Archeologii UMCS oraz chętnie zajmuje się popularyzacją wiedzy o średniowiecznej historii naszych południowych sąsiadów, o czym informowaliśmy na naszym portalu. 

W 2006 r. na rynku wydawniczym pojawiła się biografia Bolesława II Przemyślidy pióra prof. Joanny Sobiesiak, która jest wersją drukowaną jej dysertacji doktorskiej. Jest to kolejny tom serii biograficznej wydawanej przez krakowskie Wydawnictwo Avalon. W 2017 r. doczekał się on drugiej poprawionej i uzupełnionej edycji. Bohaterem publikacji jest Bolesław II Pobożny, książę z dynastii Przemyślidów, którego rządy przypadły na drugą połowę X stulecia (972-999). Polskim czytelnikom znany jest przede wszystkim jako brat Dobrawy oraz/lub jako rywal rodu Sławnikowiców, do których krwawego upadku miał ponoć doprowadzić rękoma Wrszowców. 

Autorka nie skupia się jedynie na osobie samego czeskiego władcy, ale ukazuje jego działania i decyzje na szerszym tle europejskim. Prezentowana książka to zatem zarys i omówienie losów państwa czeskiego podczas długoletniego, bo ponad trzydziestoletniego, panowania Bolesława II. Takie rozwiązanie wydaje się w pełni zrozumiałe ze względu na skąpe źródła pisane. Z ich też powodu przyjęto w pracy wywód problemowy, a nie chronologiczny. 

Praca została podzielona na trzy zasadnicze części. W pierwszej ukazano sylwetkę Bolesława, ale też władztwo, które otrzymał w spadku po swym ojcu Bolesławie I Okrutnym. Poznajemy więc okoliczności objęcia władzy przez Bolesława II, losy jego rodziny i jej możliwe powiązania ze wspomnianymi wyżej Sławnikowicami, ale też uwarunkowania geograficzne i polityczne funkcjonowania państwa Przemyślidów w X w. Według autorki biskupstwo praskie ustanowiono dopiero za panowania cesarza Ottona II w 976 r., a nie jego ojca Ottona I Wielkiego jak dotąd przyjmowano. Nie wyklucza to jednocześnie ani Ottona I ani Bolesława I jako tych, którzy rozpoczęli procedury niezbędne do powołania tejże diecezji. Co więcej – od początku biskupi prascy pełnili rolę narzędzia kontroli Przemyślidów przez Rzeszę. Stąd też wynikało poparcie Bolesława II dla przeciwnika polityki Ottona, a mianowicie księcia bawarskiego Henryka I Kłótnika.

O szczegółach kulis powstania arcybiskupstwa praskiego dowiadujemy z drugiej części traktującej o Kościele czeskiem w X w. Sporo miejsca poświęcono tu Wojciechowi Sławnikowicowi, drugiemu biskupowi Pragi, który kilkukrotnie popadał w konflikt z Bolesławem II i to nie tylko z powodu swego pochodzenia. Otóż Wojciech manifestował zarówno swą przynależność do tego znanego rodu, jak i wysoką pozycję w państwie poprzez prawdopodobnie bicie własnej monety (!). Znamy obecnie zaledwie kilka egzemplarzy denarów przypisywanych temu późniejszemu świętemu. 

Ostatni rozdział przybliża postać Emmy, tajemniczej (drugiej?) żony Bolesława II. Tajemniczej, gdyż wywodziła się z znamienitego, choć nieznanego dla nas rodu. „Hemmę” wyróżnia w swej kronice wyraźnie Kosmas, pierwszy kronikarz czeski żyjący znacznie później niż opisywane przezeń wydarzenia (1045-1125). Zaznaczył on, że była to kobieta „z rodu nad inne szlachetniejszego, lecz co bardziej musi być chwalone, szlachetnością obyczajów o wiele znakomitsza”, a nawet określił ją mianem „klejnotu płci niewieściej”. Wiemy, że Emma posiadała własny majątek, a także że ufundowała iluminowany kodeks zawierający „Żywot świętego Wacława” przechowywany obecnie w Wolfenbüttel w Niemczech. Oprócz tego jej imię widnieje na monetach wybijanych w Mělniku i odkrytych w 1931 r. w okolicach miasta Stará Boleslav w środkowych Czechach. Na trop jej dostojnego pochodzenia naprowadza użycie na owych monetach napisu „regina”, co może dziwić, wszak jej mąż tytułu królewskiego nie nosił. Stąd przypuszczenia, że sama Emma pochodziła z królewskiego rodu, choć trudno jednoznacznie uściślić z którego: jako jej możliwych ojców wskazywano Konrada Spokojnego, króla Burgundii oraz Edwarda Starszego, króla Anglii. Nowsze hipotezy widzą w Emmie żonę po królu zachodniofrankijskim Lotarze zmarłym w 986 r. Prof. Joanna Sobiesiak nie przychyla się do tych dywagacji, stwierdza jedynie po przeprowadzeniu szczegółowej analizy źródeł, że wskazują one raczej na bliskie związki Emmy z bawarskim domem książęcym. Niemniej, małżeństwo podnosiło pozycję Bolesława II na arenie międzynarodowej. 

Książkę prof. Joanny Sobiesiak należy polecić miłośnikom wczesnego średniowiecza, a zwłaszcza dziejów naszych sąsiadów. To także pokaz warsztatu naukowego i tego w jaki sposób mediewiści próbują dociec i ustalić fakty z tak odległej przeszłości na podstawie szczątkowych źródeł (pisanych, ale też numizmatycznych). Warto uwypuklić, że wywód prowadzony jest w sposób klarowny i interesujący, a do tego zaopatrzony w ilustracje, mapy, bibliografię oraz indeks postaci. Polecamy!

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).