Aktualności

Na złotym brakteacie z VI w. odczytano inskrypcję runiczną, która okazała się najstarszym zapisem imienia boga Odyna. Brakteat wchodzi w skład skarbu, który został odkryty w 2021 r. w Danii i został natychmiast okrzyknięty jednym z największych, najbogatszych i najpiękniejszych znalezisk w dziejach tego państwa (prawie kg złota!).

O odkryciu złotego skarbu w Vindelev donosiliśmy we wrześniu 2021 r. Przypomnimy, że natknął się na niego Ole Ginnerup Schytz, który kupił wykrywacz metali i dopiero co otrzymał pozwolenie na jego używanie. Miejsce odkrycia zostało wkrótce przebadane przez archeologów z Muzeum w Vejle (Vejlemuseerne) wspomaganych przez specjalistów z Muzeum Narodowego Danii w Kopenhadze (Nationalmuseet) oraz Agencji ds. Muzeów i Pałaców (Museer og slotte). Skarb zakopano około 1500 lat temu w obrębie tzw. długiego domu, czyli drewnianego budynku o długiej i wąskiej bryle.

Skarb z Vindelev to 22 złote elementy o łącznej i zawrotnej wadze 0,8 kg (!). Wśród nich zdecydowanie wyróżniają się pięknie zdobione brakteaty, z których wykonano zawieszki. Brakteat to nazwa pochodząca od łacińskiego słowa „bractea” określającego blaszkę. Archeolodzy określają tym terminem jednostronną monetę wybijaną z cienkiej blaszki na miękkiej podkładce. Owa jednostronność to niezwykle istotna cecha, bowiem odróżnia brakteaty od monet dwustronnych. 

Brakteaty znalezione w Vindelev są większe niż zazwyczaj spotykane, a co więcej niektóre z nich opatrzono motywami i inskrypcjami runicznymi. Według części badaczy mogą one nawiązywać do ówczesnych władców, według innych zaś do mitologii nordyckiej. Od samego początku uwagę osób, które badały skarb, przykuł brakteat z męską głowa z warkoczem oraz postaciami ptaka i konia. Między jego pyskiem a przednimi nogami umieszczono jeszcze napis runiczny, który według wstępnych interpretacji odczytano jako „houaʀ”. Słowo to oznacza „wysoki” i mogło odnosić się do właściciela skarbu, ale też do boga Odyna, ponieważ takie jego określenie znane jest z późniejszych kontekstach mitologicznych.

Na początku marca 2023 r. Muzeum w Vejle ogłosiło przełomowe wyniki badań przeprowadzonych na powyższym artefakcie przez runolożkę Lisbeth Imer i językoznawcę Kristera Vasshusa. Odczytanie pierwszej część inskrypcji okazało się kłopotliwe, ponieważ znajdują się tu słowa nieznane dotąd z innych źródeł. O wiele więcej pewnych informacji pozyskano z ostatniej części napisu, którą przetłumaczono jako „to człowiek Odyna”. Tym samym jest to najstarszy znany zapis imienia tego najważniejszego z bogów nordyckich. 

Kim jednak był ten „człowiek Odyna”, czyli jak można się domyślać właściciel skarbu? Trudno odpowiedzieć, choć badacze wskazują na jego możliwe związki z pierwszymi królami duńskimi, którzy pojawiają się w źródłach pisanych już w V w. Ich siedziba mieściłaby się prawdopodobnie właśnie w Vindelev i stąd być może pochodziła Tyra, żona pierwszego historycznego władcy Danii Gorma Starszego. Do tego podejrzenia skłania też fakt, że Vindelev położone jest w odległości zaledwie 8 km od Jelling, które w IX w. stało się kolebką państwa duńskiego. To tutaj znajdują się dwa wielkie kurhany, będące największymi tego typu obiektami w Danii, oraz dwa kamienie runiczne. Te słynne zabytki wiązane są z pochówkami właśnie z Gormem i Tyrą oraz ich synem Haraldem Sinozębym, królem Danii i Norwegii. Hipoteza o związkach między Vindelev i Jelling, a także niedawno odkrytym stanowisku w Erritsø, wymaga jeszcze oczywiście dalszych badań. Niecierpliwie czekamy na ich rezultaty.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).