Artykuły

Fragment inscenizacji "Wiec Mazowieckich Wodzów na Grodzisku Bezimiennych" w czasie I Festynu Archeologicznego w Mrozach "Kierunek Grodzisko!" 10 października 2020 r. Fot. S. Pokora (Gminne Centrum Kultury w Mrozach).

Pojawienie się Słowian, nowego przeciwnika Cesarstwa wschodniorzymskiego, szybko zostało odnotowane na kartach bizantyjskich źródeł. Dzieje Bałkan w VI i VII wieku niosą za sobą wiele tajemnic, do których należy historia Ardagasta, charyzmatycznego wojownika na czele grupy Słowian. Historia jednego z licznych takich wodzów w tym czasie, choć nielicznych, o których wprost mówią źródła.

Słowianie w bizantyjskich źródłach pisanych nieodłącznie przedstawiani byli jako barbarzyńscy agresorzy na rubieżach państwa wschodniorzymskiego. Słabość Bizancjum spowodowana licznymi wojnami otworzyła Słowianom nowe ścieżki zysku poprzez plądrowanie granicznych terytoriów swojego sąsiada. Już w „Historii wojen” Prokopiusza z Cezarei (ur. 490, zm. ok. 561), pierwszym znanym nam tekście mówiącym o Słowianach, barbarzyńcy ci przedstawiani są przede wszystkim jako zagrożenie dla spokoju w rejonie Dunaju. Łupieżcze rajdy Słowian stały się od VI wieku regularnym problemem Bizancjum.

„Hordy”, jak dla podkreślenia ich dzikości określano często grupy plądrujących Słowian, zazwyczaj dowodzone były przez wybitne jednostki, które swoją władzę opierały na ambicji, sile charakteru i bogactwie. Plemion słowiańskich było wiele, wielu zatem było pośród nich wodzów gotowych podejmować ryzyko najazdu na ziemie państwa wschodniorzymskiego. „Historia powszechna” przedstawiająca wydarzenia związane z panowaniem cesarza Maurycjusza (582-602) przekazuje z imienia trzech takich przywódców.

Jednym z nich był Ardagast, który pojawia się na kartach „Historii powszechnej” bizantyjskiego historyka Teofilakta Simokatty (VI/VII wiek) nagle, w 585 roku, jako uczestnik bitwy z wojskami prowadzonymi przez Komentiolosa, stratega – głównodowodzącego armii polowej Bizancjum. Ardagast zostaje wówczas pokonany na ziemiach państwa wschodniorzymskiego i zmuszony do wycofania się wraz ze swoją armią.

Lakoniczne opisy dotyczące Ardagasta są przyczyną wielu niepewności względem jego osoby. Wiadomo o nim na pewno, że był w posiadaniu ziemi i podległych mu wojaków, z którymi wyprawiał się na terytoria bizantyjskie na Bałkanach. Nie ma jednak żadnej informacji dotyczącej położenia i rozmiaru terytoriów podlegających wodzowi. Nieznana jest przyczyna jego dojścia do władzy, choć przypuszcza się, że wpływ na to miały jego atrybuty fizyczne. Charakter jego rządów również budzi wątpliwości. Być może nie był wodzem plemiennym, a charyzmatycznym wojownikiem specjalizującym się w napadach na ziemie Bizancjum. Nie ma nawet pewności co do jego pochodzenia, na temat którego toczono liczne dyskusje naukowe.

Za sprawą Teofilakta Simokatty wiadomo jedynie, że prowadził on ze sobą wojowników określanych jako „Słowianie”. Pewnym jest, że współpracował z innymi wodzami – Musokiosem oraz Peiragastem. Znane są również cele przyświecające Ardagastowi. Powodem wymarszów jego armii na terytoria Bizancjum była chęć wzbogacenia się poprzez łupiestwo i porywanie ludzi, których później sprzedawano jako niewolników. Kierował się zatem tym samym co inne grupy nacierające na granice wschodniego Rzymu.

Nasz bohater znika z kart „Historii powszechnej” równie nagle, jak się na nich pojawił. Uprzedzony i zaskoczony przez armię bizantyjską nad Dunajem w 593 roku, zostaje pokonany i musi ratować się ucieczką. Teofilakt Simokatta przedstawił bitwę bardzo dokładnie, w szczególności skupiając się na zachowaniu Ardagasta.

Spokojnie obozujący wojownicy zaatakowani zostali nocą przez jednostki bizantyjskie. Ardagast „obudzony został ze snu przez wzmagającą się wrzawę”. Zamiast podjąć próbę ratowania położenia swoich wojsk, decyduje się na dezercję. Ruchem tym pozostawił podległych mu ludzi na pewną śmierć. Zamieszanie w obozie Słowian powoduje rzeź, której dokonują wojska dowodzone przez Pryskosa, generała bizantyjskiego o randze „magistra militum per Thracias”. Jednostki wschodniorzymskie pustoszą następnie ziemie podlegające Ardagastowi, a ludność albo mordują, albo sprowadzają do Konstantynopola w charakterze niewolników.

Ardagastowi nie bez problemów udaje się uciec z pola bitwy. Podjął próbę ucieczki na nieosiodłanym koniu, jednak pościg bizantyjski szybko go pochwycił. Zmusiło go to do walki i kontynuacji rejterady na piechotę. Chcąc wykorzystać swoje predyspozycje fizyczne i znajomość lasów, skierował się do jednego z borów, by zgubić grupę pościgową. Dopiero jednak po przepłynięciu rzeki udaje mu się ujść z życiem. Po tych wydarzeniach znika z kart historii na zawsze.

Ardagast mimo tajemniczości, jaka towarzyszy jego postaci, nie wydaje się wyróżniać na tle innych wodzów mieszkających w rejonie przydunajskim. Jako przywódca Słowian posiadał swoje terytorium i podległych mu ludzi, a także siły zbrojne, z którymi wyprawiał się w celach łupieżczych na terytoria Bizancjum. Robił to samo co wielu innych dowódców barbarzyńskich tego okresu. Wykorzystywanie słabości granicy wschodnio-rzymskiej w rejonie przydunajskim stanowiło jedno ze źródeł zarobkowania. Jego władza oparta była na autorytecie, który stracił w momencie ucieczki z pola bitwy w 593 roku. Zniknięcie Ardagasta z przekazów źródłowych oznacza, że upadła jego władza wśród Słowian. Dezercja i pozostawienie swoich ludzi na śmierć prawdopodobnie ostatecznie zburzyło wizerunek Ardagasta, będący podstawą jego pozycji.

Literatura

• Gąssowski Jerzy, „Dzieje i kultura dawnych Słowian”, Warszawa 1964.
• Heather Peter, „Imperia i barbarzyńcy. Migracje i Narodziny Europy”, tłum. Janusz Szczepański, Poznań 2017.
• Prokopiusz z Cezarei, „Historia wojen”, red. Jakub Kuciak, przeł. Dariusz Brodka, Kraków 2015.
• Swoboda Wincenty, „Ardagast”, hasło w: „Mały słownik kultury dawnych Słowian”, red. Lech Leciejewicz, Warszawa 1972, s. 19.
• Teofilakt Simokatta, „Historia powszechna”, red. Kazimierz Ilski, Anna Kotłowska, przeł. Anna Kotłowska, Łukasz Różycki, Poznań 2016.

________________
Marcin Słowik (ur. 1996 r.) student historii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Interesuje się historią pierwszych Słowian, historią Bizancjum, sztuką wojenną późnego antyku oraz historią bałkańskich miast na przełomie starożytności i średniowiecza.