Recenzje

Przemysław Kulesza, „Imperium Franków i wikingowie. Władcy, wodzowie, wojownicy oraz działania wojenne w IX wieku”, Oświęcim 2022, Wydawnictwo Napoleon V, ss. 779, ISBN 978-83-8178-893-9

Wikingowie cieszą się obecnie sporym zainteresowaniem, które skutecznie podsyca popkultura poprzez choćby filmy, seriale i gry poświęcone tym nieustraszonym zdobywcom i odkrywcom wczesnego średniowiecza. Wcześniej stali się oni przedmiotem badań pokoleń historyków, a z czasem również archeologów, numizmatyków i językoznawców. Wśród ogromu napisanych przez nich prac próżno szukać naukowego opracowania, które całościowo obejmowałoby stosowaną i wypracowaną przez wikingów sztukę wojenną. W rozproszonych publikacjach naukowych roztrząsane są poszczególne elementy tego obszernego zagadnienia; ich pozbieranie nie gwarantuje jednak odtworzenia jego całości. Luki tej nie wypełniają popularyzatorskie prace badaczy, którzy wprawdzie przybliżają szerszemu gronu odbiorców wojenne rzemiosło wikingów, ale w sposób dość powierzchowny i pozbawiony aparatu naukowego. Nie czynią tego też publikacje ani też odtwórców i popularyzatorów historii. 

Braki powyższe okazały się inspiracją do podjęcia tematu przez Przemysława Kuleszę, absolwenta Uniwersytetu Wrocławskiego, doktora nauk humanistycznych w zakresie historii, obecnie kustosza w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, historyka i mediewisty. W zakresie jego zainteresowań badawczych mieści się historia wczesnośredniowiecznej Europy i Polski, ze szczególnym naciskiem na dzieje Skandynawów w tzw. epoce wikingów. W 2006 r. obronił doktorat, w którym rozpatrywał problematykę recepcji religii chrześcijańskiej w Skandynawii w IX-X w. Jego promotorem był znany miłośnikom wczesnego średniowiecza prof. Lech Leciejewicz. Dysertacja ukazała się drukiem pod tytułem „Normanowie a chrześcijaństwo. Recepcja nowej wiary w Skandynawii w IX-X wieku” w 2007 r. 

Kwestie militarne epoki wikińskiej podjął Przemysław Kulesza w swej najnowszej książce zatytułowanej „Imperium Franków i wikingowie. Władcy, wodzowie, wojownicy oraz działania wojenne w IX wieku”. Została ona wydana w 2022 r. przez Wydawnictwo Napoleon V, które specjalizuje się w publikowaniu opracowań naukowych z zakresu historii wojskowości. Praca Przemysława Kuleszy robi wrażenie nie tylko samą objętością (liczy niemal 800 stron!), ale i bardzo rozbudowanymi przypisami i bibliografią. Autor podzielił ją na pięć zasadniczych rozdziałów, podzielonych na mniejsze podrozdziały. Kończy ją krótkie podsumowanie, wykaz skrótów, mapy i plansze z ilustracjami, wykaz źródeł i literatury, a także indeks postaci historycznych, który znacznie ułatwia poruszanie się po treści. 

Całość rozpoczyna niezbyt długi, ale treściwy wstęp, który potraktować można jako skondensowany rozdział wyjaśniający cel pracy, jej zakres chronologiczny i geograficzny oraz siatkę pojęciową w niej stosowaną („wikingowie”, „frankijski”). Zaprezentowano w nim zwięzłą historię badań i bazę źródłową wraz z jej zaletami i ograniczeniami. Za fundamenty źródłowe posłużyły tu przede wszystkim źródła pisane, a więc frankijskie roczniki większe i mniejsze, kroniki narracyjne, poezja karolińska, porównawczo również źródła anglosaskie. Badacz korzystał też z mniej licznych źródeł wytworzonych przez samych wikingów: sag, inskrypcji runicznych, kamieni obrazkowych. Słusznie zastrzegł wszakże, że są one późniejsze, a ich interpretacja problematyczna, a zatem dopiero po umiejętnym przesianiu podawanych przez nie informacji przez sito krytyki, można uzyskać z nich miarodajne dane. Ponadto historyk spożytkował również wyniki badań archeologów, antropologów i językoznawców, gdyż pozwalają one na analizę składu armii, uzbrojenia, sztuki wojskowej, a nawet rytuałów wojennych, czyli kwestii z rzadka podawanych przez źródła pisane.

Kolejne cztery rozdziały tworzą dwie części – dwa dotyczą Franków, a kolejne dwa wikingom. Zostały one napisane według następującego klucza: najpierw przedstawiono działania dyplomatyczne i militarne prowadzone przez poszczególnych władców frankijskich i wodzów wikińskich, a później sztukę wojenną obu stron. Takie rozwiązanie w zamyśle autora miało ułatwić czytelnikom „uzyskanie możliwie pełnego obrazu kontaktów wikińskich wojowników z ich imperialnymi odpowiednikami” i trzeba uznać, że zamierzenie te zostało spełnione. Rozdział piąty dotyczy kultury wojennej owych czasów, a mianowicie uczt ceremonialnych, mających konotacje religijne i kultowe. Towarzyszyły im muzyka i alkohol – tu autor szczegółowo omawia rolę piwa, miodu, a po konwersji także wina, których picie podczas wypraw wojennych było nie tyle przyjemnością, ile koniecznością, a nawet niekiedy celem najeźdźców. Same uczty miały na pozór charakter pokojowy, ale mogły jednocześnie zapowiadać nadchodzący konflikt lub też jego rozwiązanie. Jak wspomniano wcześniej opracowanie kończy zwięzłe, ale w pełni wystarczające podsumowanie. Poważny mankament publikacji stanowią za to mało czytelne mapy i ilustracje, nierzadko „upchnięte” po kilka na jednej stronie, co utrudnia ich recepcję, a co nie zawsze jest winą autora.

Przemysław Kulesza posługuje się jasnym i klarownym językiem, w sposób przystępny wyjaśnia podjęte przez siebie kwestie, co ułatwia ich przyswojenie pomimo gąszczu postaci i wydarzeń. Za niezwykle interesujące uznać należy ustępy poświęcone „ars militaris”, które pokazują jak wyglądać mogły zmagania wojenne „od środka”, a czego raczej nie dowiemy się z podręczników historii. Omawiana praca to pozycja podstawowa nie tylko dla entuzjastów dziejów oręża, ale i dla miłośników wczesnego średniowiecza w ogóle. Jej objętość, obszerne przypisy nie powinny odstraszać od lektury, a wprost przeciwnie – zachęcać do niej. 

Dwa egzemplarze książki mogliście wygrać w naszym konkursie, który  towarzyszył spotkaniu online z jej autorem w naszym cyklu „We wczesnym to było …” 7 września 2022 r. o godz. 18.00.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Pracuje w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.

Powyższy artykuł jest chroniony przez przepisy prawa autorskiego.
Redakcja wyraża zgodę na kopiowanie i przedrukowywanie tylko całości artykułu pod warunkiem zamieszczenia imienia i nazwiska autora, informacji o nim oraz informacji o źródle (link do wczesneśredniowiecze.pl).