Aktualności

W poniedziałek 17 czerwca 2022 r. o godz. 17.00 odbędzie się kolejny wykład z cyklu „O archeologii przy kawie” organizowany przez Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy. Tym razem gościem będzie dr Jakub Niebieszczański, który opowie o przemianach krajobrazu w pradziejach i wczesnym średniowieczu w Wielkopolsce Środkowej, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk archeologicznych w Bruszczewie.

Bruszczewo to niewielka wieś położona w odległości ok. 60 km na południe od Poznania. Wśród archeologów znana jest ze stanowisk datowanych na epokę brązu oraz wczesnego średniowiecza. W 1943 r. odkryto tu pozostałości grodu o średnicy ok. 120 m, który wzniesiono na naturalnym wzniesieniu, otoczonym niegdyś przez rozlewisko rzeki Samicy. 

Niemal cztery tysiące lat temu, we wczesnej epoce brązu,  tętniło tu życie, a mieszkańcy tej osady obronnej trudnili się handlem i rzemiosłem, w tym garncarstwem, produkcją narzędzi z rogu czy tkanin. Część z nich zajmowała się wytwarzaniem brązu, natrafiono tu bowiem na unikatowy, bo najstarszy w Polsce i kompletny, warsztat metalurgiczny. Ale to nie wszystko – odkryto również magazyny sporych ilości gotowych już wyrobów brązowych. Tego rodzaju działalność ma najpewniej związek z lokalizacją grodu na szlaku bursztynowym, o czym świadczą znalezione tu grudki bursztynu (ale to nie ten sam szlak bursztynowy znany na ogół z czasów rzymskich, a znacznie wcześniejszy). Przez trzy stulecia warownię zamieszkiwali najprawdopodobniej hutnicy, którzy ze względu na swą związaną z magią profesję, mogli również władać przyległymi terytoriami. Z brązownikami tymi wiąże się kurhany z pobliskich Łęk Małych o imponujących rozmiarach i zawartości – osadzone w brązowej rękojeści sztylety z metalu (tzw. berła sztyletowe) interpretowane jako symbole władzy. Nic zatem dziwnego, że zdaniem naukowców gród w Bruszczewie należy postrzegać jako największy na północ od Alp ośrodek produkcji tak cennego stopu, a znaczenie osady może być porównywalne z Biskupinem.

Z kolei już w samej wsi Bruszczewo, wśród jej zabudowań, znajduje się drugie grodzisko. Pierwsze badania przeprowadzono tu jeszcze pod koniec XIX w., a następnie archeolodzy wracali wielokrotnie na te niewątpliwie interesujące stanowisko.  Uważa się je za wskaźnik procesu wyodrębniania się elit plemiennych w Wielkopolsce przedpiastowskiej, a dokładnie w plemieniu Obrzan, któremu przypisuje się wzniesienie warowni.  Powstała ona na przełomie IX/X lub w początkach X stulecia, ale wkrótce nastąpił jej kres – około połowy X w. została ona spalona, a mieszkańcy ratowali się ucieczką nie dbając o dobytek. Katastrofę łączyć wypada z tworzeniem państwa przez Piastów, który to proces nie przebiegał – jak należy się domyślać – pokojowo.

Czy powyższe wydarzenia oddziaływały na środowisko? Wyniki szeroko zakrojonych badań interdyscyplinarnych, w tym archeobotanicznych, palinologicznych, litologicznych, czy geochemicznych, pokazują, że jak najbardziej. Otóż gród metalurgów z epoki brązu upadł niespodziewanie ok. 1600 r. p. n. e. na skutek rabunkowej eksploatacji środowiska, która doprowadziła do wyjałowienia gleb i wytrzebienia lasów. Również okres wczesnośredniowieczny „zapisał się” w rejonie Bruszczewa jako czas wzmożonej presji osadniczej na środowisko – w czasach plemiennych był to jeden z najbardziej zasiedlonych obszarów położonych na rubieżach kształtującej się wówczas Wielkopolski.

O tym wszystkim opowie w poniedziałek 17 czerwca 2022 r. dr Jakub Niebeszczański, archeolog zatrudniony jako adiunkt na Wydziale Archeologii UAM w Poznaniu. Zajmuje się on głównie geoarcheologią, a więc wykorzystuje badania geomorfologiczne i paleogeograficzne w archeologii i w ten sposób próbuje odtwarzać życie minionych społeczności w wymiarze lokalnym i regionalnym. Obecnie realizuje projekt badawczy zatytułowany „ Życie przy jeziorze: historia relacji człowieka ze środowiskiem na przykładzie geoarcheologicznego studium mikroregionu osadniczego w Bruszczewie (Wielkopolska)” ufundowany przez Narodowe Centrum Nauki. 

Zapraszamy do wzięcia udziału online. Szczegóły znajdziecie na stronie wydarzenia na Facebooku. 

___________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest pracownikiem Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie i redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.