Artykuły

Wprowadzanie chrześcijaństwa do państw skandynawskich nie było łatwe. Rozpoczęło się w XI w. za sprawą Ansgara, późniejszego świętego. Pomimo początkowych sukcesów odnoszonych przez jego kolejne misje chrystianizacyjne, okazało się, że dumni wikingowie niechętnie porzucają wiarę przodków. I tak było przez kolejne dwa stulecia…

Ansgar, przyszły święty urodził się około 801 roku w pobliżu dzisiejszego Amiens, w szlacheckiej rodzinie frankijskiej. Po wczesnej śmierci matki został oddany na wychowanie do opactwa benedyktyńskiego w Korbei, gdzie przyjął śluby zakonne. W 823 roku przybył do bratniego klasztoru w Nowej Korbei, który stanowił ośrodek ewangelizacyjny na terenach zamieszkiwanych przez Sasów. Ansgar spędził tam zaledwie kilka lat, bowiem wkrótce jego zwierzchnicy zadecydowali o wysłaniu go z misją na północ, na tereny Skandynawii.

Pierwsze próby chrystianizacji Skandynawii sięgają początków IX wieku. W 823 roku wyruszyła do Danii misja, której przewodził arcybiskup Ebo z Reims. Dziełu ewangelizacji Duńczyków patronował król Franków i cesarz rzymski Ludwik I Pobożny (panował w latach 814-840). Frankijskim misjonarzom udało się ochrzcić wielu pogan. W 826 roku w Moguncji przyjął chrzest Harald Klak, jeden z wielu władców panujących wówczas na terenie Danii. W ceremonii tej uczestniczyła cesarska para, a sam Ludwik Pobożny został ojcem chrzestnym Haralda. Harald był pierwszym chrześcijańskim władcą w Skandynawii.

W 827 roku nowo ochrzczony władca przybył z powrotem do Jutlandii. Wraz z nim pojawiła się tam grupa mnichów, której zadaniem było dalsze krzewienie chrześcijańskiej wiary w Danii. Wśród nich był Ansgar, który miał założyć tam pierwsze szkoły chrześcijańskie. Jednak misja nie trwała długo. Większość poddanych Haralda nie pałała miłością ani do niego, ani do jego nowej wiary. Jeszcze w tym samym roku musiał on uciekać z Danii. Wraz z wygnaniem Haralda prędko zakończyło się głoszenie nauki Chrystusa przez Ansgara. Mimo pierwszych niepowodzeń benedyktyński mnich nadal pragnął rozprzestrzeniać chrześcijaństwo. Okazja ku temu nadarzyła się w 829 roku, ponieważ na dwór cesarza Ludwika przybyło poselstwo od nieznanego bliżej króla Björna, władcy Swearów (Szwedów). Prosił on przez posłańców o przysłanie misjonarzy, gdyż wielu jego poddanych chciało poznać wiarę chrześcijańską, a brakowało im kapłanów. Ansgar stanął na czele misji do króla Björna. Podróż drogą morską do Szwecji okazała się trudna i pechowa, bowiem statek, na którym płynął Ansgar oraz jego towarzysze został napadnięty przez piratów. Okradli oni misjonarzy z ksiąg, naczyń liturgicznych i darów dla Björna. W końcu Ansgarowi udało się dotrzeć do Birki, dużego emporium handlowego położonego na wyspie na jeziorze Mälaren w środkowej Szwecji. Gości przywitał król i zarządca grodu. W Birce Ansgar spotkał wielu chrześcijan wziętych do niewoli. Udało mu się nawrócić zarządcę Birki, a także wybudowano tam mały kościół. Po dwóch latach misja powróciła na tereny cesarstwa.

Ludwik Pobożny był pod wrażeniem osiągnięć Ansgara i postanowił ustanowić nową metropolię kościelną w Hamburgu, której zadaniem miała być dalsza ewangelizacja pogan w Skandynawii i na Słowiańszczyźnie. W 831 roku w Rzymie papież Grzegorz IV osobiście nadał naszemu bohaterowi godność arcybiskupa prowincji hamburskiej oraz mianował go swoim legatem na kraje Północy. Po przybyciu do Hamburga Ansgar wyświęcił na biskupa Gauzberta i posłał go do Birki, aby rozwijał tamtejszą społeczność chrześcijan. Działał on w Szwecji przez wiele lat, aż pogańscy buntownicy go wygnali. Bardzo dotkliwym ciosem dla młodego arcybiskupstwa był najazd Duńczyków w 845 roku. Miasto zostało doszczętnie złupione i zniszczone. Arcybiskup starał się wprawdzie zorganizować desperacką obronę miasta, ale w końcu musiał opuścić swoją stolicę. 
W ciężkiej sytuacji pomógł mu Ludwik II Niemiec (król wschodniofrankijski w latach 843-876), który przydzielił Ansgarowi nieobsadzone biskupstwo w Bremie. To dało początek połączonej archidiecezji bremeńsko-hamburskiej (oficjalnie utworzona została w 864 roku). W roku 852 Ansgar ponownie wyruszył do Birki, ale tym razem spotkał się z silniejszą opozycją tamtejszej ludności, która sprzeciwiała się przyjęciu chrześcijaństwa. Poganie argumentowali, że wyrzeczenie się starych bogów sprowadzi na kraj nieszczęścia i zakończy ich odwieczną opiekę nad ludnością. Arcybiskup odwiedził tamtejszego króla Olafa. Władca ten nie sprzeciwiał się głoszeniu wiary chrześcijańskiej, ale oświadczył, że nie może działać przeciwko decyzjom thingu (zgromadzeniu wolnych mężczyzn). Podczas wiecu przedstawiono zalety i wyższość Boga chrześcijańskiego nad dawnymi bóstwami, w efekcie król pozwolił na budowę kościoła w Birce. Po udanej misji Ansgar powrócił do Bremy, pozostawiając wśród Szwedów mnicha o imieniu Erimbert.

Ansgar utrzymywał również bliskie kontakty z królem Danii Horikiem I (tym samym, który w 845 roku spalił Hamburg). Władca Duńczyków w geście dobrej woli zgodził się na wybudowanie kościoła w Hedeby i zezwolił na swobodne praktykowanie nowej wiary. Po jego śmierci wsparcie dla chrześcijaństwa w Danii załamało się i wielu duchownych zostało wypędzonych. Dopiero interwencja Ansgara u Horika II Młodszego spowodowała koniec prześladowań chrześcijan oraz ponowne otwarcie świątyń, w tym nowego kościoła w Ribe. Ostatecznie Ansgar nie zginął śmiercią męczeńską, lecz zmarł 3 lutego 865 roku w Bremie. Dwa lata po swojej śmierci został kanonizowany przez papieża Mikołaja I. Święty Ansgar stał się z czasem patronem Skandynawii, chociaż ta wkrótce po jego śmierci przez kolejne półtora stulecia trwała w pogaństwie.

Literatura:

• Ferguson Robert, „Młot i krzyż: Nowa historia wikingów”, przeł. T. Szlagor, Wrocław 2016. 
• Morawiec Jakub, „Chrystianizacja Skandynawii”, w: „Chrystianizacja «Młodszej Europy»”, pod red. Józefa Dobosza, Jerzego Strzelczyka, Marzeny Matli, Poznań 2017, s. 41-54.  
• Morawiec Jakub, „Dania”, Poznań 2019. 
• Sawyer Brigit, Sawyer Peter, „Scandinavia enters Christian Europe” in: „The Cambridge 
• Strzelczyk Jerzy, „Apostołowie Europy”, Poznań 2010.

________________
Bartosz Rycerz (ur. 1996 r.) historyk, ukończył studia w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Interesuje się dziejami wczesnośredniowiecznej Europy północnej oraz wyprawami krzyżowymi.