Aktualności

Prowadzone od 2018 r. ratownicze badania archeologiczno-architektoniczne w otoczeniu kościoła Opactwa Benedyktynów w Tyńcu potwierdzają, że we wczesnym średniowieczu podejmowano działania budowlane, o skali których nie śniło się nawet współczesnym badaczom.. Okazuje się, że część potężnego Wzgórza Klasztornego najzwyczajniej „dobudowano” (!), by przygotować teren pod przyszły kościół. 

Opactwo Benedyktynów w Tyńcu usytuowane jest na skalistym, wapiennym płaskowyżu wznoszącym się nad prawym brzegiem Wisły w południowo-zachodniej części Krakowa. Wyniesienie te nazywa się najczęściej Wzgórzem Klasztornym, rzadziej Górą Klasztorną. Taka lokalizacja miała znaczenie zarówno polityczne, jak i gospodarcze. Do końca średniowiecza Tyniec znajdował się na obszarze przygranicznym o walorach strategicznych – jest to największe przewężenie doliny Wisły (do 400 m) na całej długości tejże rzeki, począwszy od Karpat w rejonie Skoczowa do jej ujścia do Morza Bałtyckiego. Stąd o punkt ten określany mianem Bramy Tynieckiej toczyły się wielokrotnie spory, podsycane niewątpliwie przez dodatkowe korzyści finansowe płynące z przeprawy znajdującej się u stóp Wzgórza Klasztornego.

Samo opactwo uważa się za jeden z najstarszych w Polsce klasztorów benedyktyńskich, choć jego początki wzbudzają liczne dyskusje. Niektórzy badacze zawierzają późnej, bo XV-wiecznej, informacji Jana Długosza, który jako fundatora wskazał Kazimierza Odnowiciela, zaś jako datę fundacji rok 1044 r. Inni opowiadają się raczej za Bolesławem Szczodrym, przy czym ich część podkreśla, że król ten realizował jednak zamysł Odnowiciela. Kwestii tych nie rozwiązały dotychczasowe badania podejmowane przez archeologów, historyków sztuki czy historyków. Już podczas prac w latach 60. XX w. odsłonięto relikty trójnawowej kamiennej bazyliki romańskiej, a w jej nawie północnej odkryto pochówki najstarszych opatów tynieckich wyposażone w złote i ołowiane przedmioty liturgiczne. Z kolei na osi zachodniej kościoła natrafiono na grobowiec, który został opróżniony w XIII w. Upatruje się w nim niekiedy pozostałości pochówku Bolesława Szczodrego, którego szczątki przeniesiono w inne miejsce ze względu na niełaskę w jaką popadł po konflikcie z biskupem Stanisławem. W następnych stuleciach opactwo wraz z zabudowaniami podlegało rozmaitym przebudowom i modyfikacjom, o czym świadczą do dziś zachowane jego elementy w stylu gotyckim, barokowym, późnobarokowym, czy rokokowym.

 Do naświetlenia zawiłych, ale i ciekawych zarazem, dziejów opactwa przyczyniają się ostatnie badania archeologiczno-architektoniczne. Prowadzone są one od 2018 r. w ramach przygotowań do obchodów milenijnych tego najstarszego funkcjonującego do dziś założenia klasztornego w naszym kraju. Towarzyszą one bezpośrednio pracom remontowym i zabezpieczającym mocno zawilgoconą elewację wschodnią i północną prezbiterium kościoła opackiego. Interdyscyplinarnym zespołem badawczym kieruje Monika Łyczak z Firmy Archeologicznej FRAMEA, architekt prof. Anna Bojęś-Białasik oraz archeolog i historyk sztuki Monika Kamińska. Ponadto w badaniach udział biorą specjaliści z różnych dziedzin naukowych: historyk dr hab. Michał T. Gronowski OSB, geoarcheolog i geofizyk prof. Fabian Welc, geolog i dendrochronolog prof. Marek Krąpiec, geochemik prof. Danuta Michalska oraz antropolog dr hab. Henryk Głąb. 

Badania na północnym i wschodnim skraju wzgórza ujawniły nawarstwienia wczesnośredniowieczne o znacznej miąższości (grubości) dochodzącej do kilku metrów (!). Wydaje się, że celem zgromadzenia tak ogromnych mas ziemi było planowa zmiana kształtu wzniesienia i dostosowanie go do potrzeb nowopowstającego kościoła. Dokonano tego najprawdopodobniej w okresie zbliżonym do powstania najstarszych zabudowań klasztornych. Ten wzmocniony płaszczem kamiennym masywny nasyp przykrywał obiekty gospodarcze z XI lub początków XII w. umiejscowione na ówczesnej powierzchni u stóp wyniesienia. Podobne warstwy archeolodzy zarejestrowali w rejonie kościoła już podczas wcześniejszych badań, ale ze względu na obecność fragmentów ceramiki pradziejowej, interpretowali je jako pozostałości wału grodziska łużyckiego. Średniowiecznej metryki „wału”, choć z wtrętami pradziejowymi w jego rdzeniu, nie wykluczał jako jedyny archeolog Emil Zaitz, kierujący pracami archeologicznymi w latach 1995-1998. Była to wszakże odosobniona opinia, ponieważ badacze nawet nie rozważali możliwości wykonania we wczesnym średniowieczu aż tak daleko idących modyfikacji terenu i przeniesienia aż tak znacznych mas ziemi. 

Na trudne warunki gruntowe terenu – szczególnie pod względem budowlanym – wskazuje pośrednio także kamienna, schodkowa platforma o wysokości, a raczej głębokości, ok. 4,5 m, odkryta u podstawy obecnego kościoła. Miała ona w sposób sztuczny wzmacniać dodatkowo północno-wschodni narożnik tynieckiego wzgórza. Została skonstruowana wtórnie, już po uformowaniu nasypu ziemnego, jednakże jej szczegółowe datowanie wymaga dalszych badań laboratoryjnych pobranych próbek materiału. Analiza sposobu konstrukcji platformy, budulca (kamień w partiach dolnych, kamień z incydentalnym udziałem ułamków cegły w części powierzchniowej partii górnej) pozwala domniemywać, iż konstrukcja ta powstawała dwufazowo. Ostatnia przebudowa, związana niewątpliwie z obudowaniem gotyckiego prezbiterium barokową elewacją parawanową polegała zapewne na opłaszczowaniu, a co za tym idzie poszerzeniu górnej partii platformy tak, aby objęła ona i podtrzymała niezwykle masywną konstrukcję nowej fasady. 

Na terenie objętym badaniami zadokumentowano ponadto pozostałości przykościelnego cmentarza, związanego z funkcjonowaniem bazyliki romańskiej z poł. XI w. oraz relikty dawnych elementów architektonicznych kształtujących przestrzeń wokół zabudowań klasztornych i kościoła w różnych okresach historycznych. Są to: fragment kamiennego muru (zapewne starszego muru obwodowego klasztoru) i kamienno-ceglany murek oporowy przy wschodniej elewacji gotyckiego prezbiterium i bruk wapienny, ułożony wokół elewacji wschodniej kościoła (pozostałości barokowej aranżacji tzw. ogrodu górnego).

Prace badawcze wokół kościoła, jak również jego wnętrzu i na terenie klasztoru, będą kontynuowane w kolejnych sezonach.

Życzymy powodzenia !!!

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.