Artykuły

Niekwestionowana potęga Rzymu została wykuta w wyniku trzech wielkich wojen zwanych „punickimi”. Lokalny hegemon Półwyspu Apenińskiego wyrósł na prawdziwe imperium, które zdominowało zachodnią część Morza Śródziemnego. Przeciwnikiem Rzymian była wtedy bogata Kartagina, fenicka kolonia, która władała rozległymi ziemiami i wodami tego akwenu. Zabawny więc może wydawać się fakt, że zgubę Rzymianom również przynieśli wojownicy z Kartaginy, choć tym razem nie feniccy.

Północna Afryka była perłą Cesarstwa Rzymskiego. Ogromne bogactwa i ilości jedzenia, jakie generowała, w pewnym momencie przestały jednak napływać. 31 grudnia 406 roku koalicja barbarzyńskich plemion przekroczyła Ren i wdarła się na tereny Imperium Romanum. Wśród tych najeźdźców byli również uciekający przed głodem germańscy Wandalowie. Podróżując przez ziemie cesarstwa, agresorzy dotarli do Hiszpanii, skąd jednak po latach walk zostali wygnani przez Rzymian i ich sojuszników. Stamtąd uciekli przed legionami w stronę Afryki. Szybko pokonali lokalne garnizony i zaczęli formować własne królestwo. W 439 roku zajęli stolicę prowincji Kartaginę i jako niezrównani piraci rozpoczęli wieloletnią walkę z imperium. Ta trwała aż do upadku zachodu w roku 476 i podpisania w tym samym czasie pokoju z Cesarstwem Wschodniorzymskim. Prof. Marek Wilczyński nazwał ten okres „czwartą wojną punicką”, tym razem przegraną przez Rzymian. Po niej miał jednak nastąpić jeszcze jeden, piąty i ostatni konflikt pomiędzy Kartaginą, a spadkobiercami starożytnego mocarstwa.

Po upadku zachodniej części imperium jego wschodnia połowa, znana dziś jako Bizancjum, przez długie lata obserwowała zmieniający się wokół świat. W 527 roku na tron w Konstantynopolu (stolicy Bizancjum) wstąpił Justynian Wielki. Był to wizjonerski władca, którego działania wskazują na chęć odbudowy dawnego imperium. W 530 roku Gelimer obalił i uwięził króla Wandalów Hilderyka i sam zajął jego miejsce. Bizantyński cesarz oburzony tym faktem, nakazał uwolnić władcę. Ostatecznie dyplomacja zawiodła, a w czerwcu 533 roku z Konstantynopola wyruszyła armada, która dotarła do brzegów Afryki na początku września. Przywódcą wyprawy został Belizariusz, który do tej pory wsławił się jako zdolny wódz w wojnie z Persją. Stłumił również wielkie zamieszki w stolicy cesarstwa, czym zdobył zaufanie Justyniana. Na wieść o wrogiej inwazji Gelimer nakazał zabić poprzedniego króla i udał się w stronę Kartaginy, gdzie chciał wydać wrogowi bitwę.

Droga do Kartaginy mijała Bizantyńczykom bardzo spokojnie. Starali się również utrzymywać jak najlepsze relacje z lokalną ludnością, która najpewniej widziała w cesarskim wojsku wybawicieli od barbarzyńców i heretyków, jakimi byli Wandalowie. Było to istotne, gdyż barbarzyńcy byli arianami i prześladowali ortodoksyjnych mieszkańców dawnego imperium. Sam Belizariusz natomiast surowo karał wszelką niesubordynację i naprzykrzanie się tubylcom – na przykład dzień po lądowaniu wymierzył kary cielesne kilku żołnierzom, którzy splądrowali okoliczne pola. Po krótkim marszu, 13 września 533 roku stoczona została bitwa pod Ad Decimum, czyli przy dziesiątym kamieniu milowym od Kartaginy. Była to w zasadzie seria mniejszych starć, które miały miejsce w całej okolicy. Batalia okazała się zdecydowanym zwycięstwem cesarskiej armii i dwa dni później wojsko wraz z wodzem wkroczyło do starożytnej metropolii, której mieszkańcy nie stawiali najmniejszego oporu. Bizantyńczycy naprawili miejskie fortyfikacje i założyli tam bazę, wyczekując dalszego rozwoju sytuacji.

Następne miesiące obu stronom minęły na wzmacnianiu sił i poprawianiu relacji z okolicznymi Maurami. Ponadto Gelimer starał się łapówkami przeciągnąć lokalnych mieszkańców i część cesarskich żołnierzy na swoją stronę. Belizariusz był w niełatwej sytuacji i pomimo złożenia obietnic swoim ludziom, nadal mógł obawiać się zdrady. Obie strony musiały więc doprowadzić do walnej bitwy. Do długo wyczekiwanego starcia doszło w połowie grudnia pod Tricamarum, niedaleko Kartaginy, i było to kolejne zdecydowane zwycięstwo Bizantyńczyków. Liczni przeciwnicy z rodzinami dostali się do niewoli, a cesarscy żołnierze zgarnęli ogromne łupy. Król Wandalów uciekł w stronę siedzib sprzymierzonych z nim Maurów, gdzie został otoczony przez imperialne wojsko. Belizariusz wykorzystał zyskany czas na przejęcie reszty królestwa i włączenie go w system cesarskiej administracji.

Gelimer poddał się z nastaniem wiosny 534 roku, a „piąta wojna punicka” się skończyła. W zamian za kapitulację został przez Justyniana ułaskawiony i nagrodzony posiadłością w Galacji w Anatolii. Afryka ponownie znalazła się w granicach imperium i szybko zaczęła generować zyski. Część lokalnych garnizonów zbuntowała się w roku 536, jednak sprawnie je spacyfikowano, a niespokojne i wojownicze mauretańskie plemiona były siłą zmuszane do uległości. Belizariusz po powrocie do Konstantynopola został wysłany na Sycylię, gdzie miał objąć dowodzenie nad kolejną armią i tym razem poprowadzić ją przeciw Ostrogotom. Afrykańska prowincja cieszyła się spokojem jeszcze przez jakiś czas, aż została podbita przez Arabów w VII wieku.

Literatura:

• Hughes Ian, „Belizariusz. Wódz Bizancjum”, tłum. Mateusz Fafiński, Poznań 2016.
• Haldon John, „Wojny Bizancjum. Strategia, taktyka, kampanie”, tłum. Norbert Radomski, Poznań 2018.
• Heather Peter, „Upadek Cesarstwa Rzymskiego”, tłum. Janusz Szczepański, Poznań 2014.
• Prokopiusz z Cezarei, „Historia wojen”, t. 1, tłum. Dariusz Brodka, Kraków 2013.
  Shepard Jonathan, “The Cambridge History of the Byzantine Empire”, Cambridge 2008.
• Wilczyński Marek, „Gejzeryk i «czwarta wojna punicka»”, Oświęcim 2016.

________________
Radosław Teichert (ur. 1997 r.) studiuje historię w Instytucie Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Interesuje się historią starożytną, w szczególności wojskowością późnego Cesarstwa Rzymskiego i wczesnego Bizancjum.