Aktualności

W niewielkiej wsi Cookham, położonej zaledwie 40 km na zachód od centrum Londynu, archeolodzy z University of Reading natrafili na pozostałości anglosaskiego klasztoru z VIII w. Odkrycie samo w sobie uznać trzeba za przełomowe, ale jego rangę wzmacnia umocowane w źródłach pisanych podejrzenie, że klasztor stał się miejscem spoczynku jednej z najpotężniejszych w dziejach Wielkiej Brytanii kobiet – królowej Cynethryth. 

W sierpniu bieżącego roku grupa archeologów i wolontariuszy pod kierunkiem dr. Gabora Thomasa z University of Reading podjęła badania na dziedzińcu kościoła parafialnego Świętej Trójcy w Cookham w hrabstwie Berkshire. Najstarsze detale tejże świątyni pochodzą wprawdzie z XII w., ale źródła pisane wskazują, że miejsce te może poszczycić się o wiele starszą metryką. Informują bowiem, że w 726 r. została ona przyłączona do klasztoru, po którym do naszych czasów nie zachowały się żadne materialne ślady. „Zaginiony klasztor w Cookham intrygował historyków, którzy wysuwali szereg teorii odnośnie do jego lokalizacji. Postanowiliśmy rozwiązać tę zagadkę raz na zawsze” oświadczył dr Gabor Thomas.

Jego ekipa zdecydowała się zweryfikować najpopularniejszą hipotezę głoszącą, że monaster znajdował się w okolicy kościoła Świętej Trójcy. Wybór okazał się strzałem w dziesiątkę, ponieważ w miejscu tym rozpoznano relikty drewnianych budynków, w których mieszkali mnisi i mniszki, a także rzeczy, których używali na co dzień. Udało się pozyskać wskazówki dotyczące układu klasztoru, który podzielono – jak się wydaje – na kilka wyraźnie zaznaczonych stref funkcjonalnych. Jedną z nich użytkowano jako część mieszkalną, w innej prowadzono prawdopodobnie warsztat związany z obróbką metali, na co zdają się wskazywać skupiska pozostałości palenisk. Ponadto odkryto m. in. resztki jedzenia, fragmenty naczyń ceramicznych oraz elementy stroju, w tym brązową bransoletę i szpilę do spinania odzieży. 

Wszystkie wymienione znaleziska są o tyle ważne, że rzucają światło na poszczególne aspekty życia codziennego wewnątrz „murów” klasztornych w Cookham, a jednocześnie wzbogacają ogólną wiedzę o organizacji klasztorów anglosaskich. Według kierownika prac wykopaliskowych „Znalezione dowody potwierdzają ponad wszelką wątpliwość, że anglosaski klasztor znajdował się na żwirowej wyspie nad Tamizą, obecnie zajmowanej przez kościół parafialny”. Należał on do sieci klasztorów ulokowanych wzdłuż Tamizy, która w owym czasie pełniła rolę jednej z najważniejszych w Anglii arterii komunikacyjnej, w tym oczywiście również handlowej. Tak dogodne położenie przesądziło o późniejszym rozwoju gospodarczym i kulturalnym tychże ośrodków, zwłaszcza że cieszyły się one wsparciem królewskim.

O wyjątkowej pozycji klasztoru w Cookham decydowała jednak jeszcze jedna istotna rzecz. Otóż położony był on w strefie pogranicznej między królestwami Mercji i Wessexu, czyli Sasów zachodnich (od West Seaxe pochodzi właśnie nazwa Wessex). Oba one wchodziły w skład tzw. heptarchii anglosaskiej – od VI do IX w. na terenie Anglii istniało siedem królestw anglosaskich (od gr. heptarchia – siedmowładztwo), które nieustannie ze sobą walczyły o przywództwo. W połowie VIII stulecia hegemonem stała się centralnie położona Mercja, w następnym zaś – Wessex, kiedy najazdy wikingów doprowadziły do zjednoczenia królestw i wykształcenia spójnego ustroju politycznego Anglosasów.

Zmienne losy klasztoru w Cookham, które można prześledzić w źródłach pisanych, doskonale odzwierciedlają niespokojne koleje konfliktu między władcami Mercji i Wessexu. Historycy przypuszczają, że siły obu królestw były raczej wyrównane, skoro w źródłach często odnotowywano ich zwycięstwa, a poszczególne terytoria równie często przechodziły z rąk jednych do rąk drugich. 
Pod koniec VII w. cały obszar Berkshire należał do Sasów zachodnich, ale wkrótce przejęli go władcy Mercji i nadali opactwu Christ Church w Canterbury. Po jakimś czasie klasztor odzyskał Cynewulf, król Sasów zachodnich, a jego prawo własności do tego przybytku miały potwierdzać dokumenty wykradzione z Canterbury (!) przez jego dwóch zaufanych poddanych. W 779 r. Cynewulf został pokonany w bitwie pod Beirsington przez Offę, króla mercyjskiego. Późniejsze dokumenty synodalne podają, że Offa „odebrał królowi Cynewulfowi wspominany tu często klasztor Cookham oraz wiele innych miast i zajęła je armia mercyjska”. 

Offę uważa się za najwybitniejszego króla Mercji oraz za jednego z najpotężniejszych spośród władców anglosaskich. Panował on od 757 do 796 r., doprowadzając w tych latach do ewolucji Mercji od konfederacji ludów pod mercyjską władzą zwierzchnią ku rozległemu królestwu obejmującemu większość ziem angielskich między rzekami Tamizą i Humber. Za jego największe podboje uznać należy królestwa Kentu i Sussex (Sasów południowych), których zajęcie pozwoliło mu na nawiązanie i utrzymanie stosunków dyplomatycznych z Karolem Wielkim, ówczesnym królem Franków i Longobardów i późniejszym cesarzem, a także z papiestwem. Pomimo wahań, kontakty te były na tyle dobre, że Offa otrzymał dary z olbrzymiego łupu, który Karol Wielki zdobył na koczowniczych Awarach w 795 r. Na wzór Pepina Krótkiego, ojca Karola Wielkiego, Offa kazał namaścić się na króla, wprowadzając tym posunięciem ceremonię sakry królewskiej. Dzięki relacjom z papiestwem udało się mu uzyskać podniesienie biskupstwa w Lichfield do rangi metropolii, której podporządkował część biskupstw zależnych dotąd od Canterbury.

Ponadto Offa zakładał klasztory, starał się rozwijać szkolnictwo kościelne, a prawdopodobnie wprowadził też dziesięcinę. Przeprowadził także reformę monetarną, która okazała się jednym z jego najtrwalszych osiągnięć. Przez kolejne stulecia obowiązywała wprowadzona przez niego zasada wybijania imienia władcy na monecie wraz z imieniem mincerza odpowiedzialnego za jej jakość. Sam stosował na monetach tytuł „rex Merciorum” lub po prostu „Offa rex”, który widoczny jest m.in. na jedynej dotąd znanej złotej monecie wybitej przez niego wedle wzorów arabskich i będącej być może darem dla papiestwa. Wreszcie – chyba najbardziej znany jest Offa z budowy wału ziemnego ciągnącego się na długości ok. 240 km na granicy z walijskim królestwem Powys. Jego celem była ochrona przed agresywnymi Walijczykami, a jego pozostałości można podziwiać do dziś. 

Istotną rolę w tych wszystkich dokonaniach Offy odegrała jego małżonka – Cynethryth, która wbrew popularnemu powiedzeniu wcale nie stała za sukcesami swego męża, a miała w nich spory udział. Co o tym świadczy? Cynethryth regularnie wymieniano jako świadka w dyplomach wydawanych przez Offę, gdzie określano ją jako „królową Mercjan”. Jest jedyną anglosaską królową, której podobizna widnieje na monetach, a co więcej – jedyną tak uwiecznioną kobietą w ówczesnej Europie zachodniej (!). Karol Wielki zwracał się w swych listach do Offy i Cynethryth, co wskazuje, że przyznawał im równorzędny status. Z kolei Alkuin, uczony mnich anglosaski (z Northumbrii) i doradca Karola Wielkiego, napomknął w jednym ze swoich listów, że Cynethryth była tak zajęta sprawami swego męża, że nie starczało jej czasu na czytanie korespondencji. W innym zaś tytułował ją „panią domu królewskiego”, co podkreśla nie tylko jej pozycję równą randze jej męża, ale też sugeruje prawa jej potomstwa do tronu. Praktyka ta nie była taka oczywista wśród królów anglosaskich, którzy zdobywali zazwyczaj władzę wskutek walk i intryg, a dodatkowo posiadali dzieci ze związków pozamałżeńskich, a nawet kazirodczych. 

Po śmierci Offy w 796 r. Cynethryth została przełożoną klasztoru (ksienią) w Cookham, gdzie zmarła po roku 798 (wtedy pojawia się ostatni raz w źródłach pisanych). Stąd też pochodzą przypuszczenia dr. Gabora Thomasa, że tutaj też musiała zostać ona pochowana. Jego ekipa osiągnęła już połowę sukcesu – zlokalizowała i zidentyfikowała „zaginiony” klasztor, a planowane na przyszły rok badania być może przyniosą kolejną sensację, której wyczekujemy z niecierpliwością.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.