Recenzje

Paweł Babij, „Wojskowość Słowian Połabskich”, t. 1, Wrocławskie Studia z Historii Wojskowości, t. 5, Wrocław 2017, Wydawnictwo Chronicon, ss. 335, ISBN 978-83-94767634-1-1.
Paweł Babij, „Wojskowość Słowian Połabskich”, t. 2, Wrocławskie Studia z Historii Wojskowości, t. 8, Wrocław 2021, Wydawnictwo Chronicon, ss. 630, ISBN 978-83-955519-6-3.

Zainteresowanie dziejami Słowian Połabskich, stanowiących najdalej na zachód wysuniętą we wczesnym średniowieczu część Słowiańszczyzny, zdaje się właśnie przeżywać renesans. Świadczy o tym szereg prac popularnonaukowych wydanych w ostatnich latach, autorów takich jak Artur Szrejter czy Robert F. Barkowski, ale też Jerzy Strzelczyk. W trend ten wpisuje się również prezentowana w naszym Muzeum od 11 sierpnia 2019 r. do 8 marca 2020 r. wystawa przybliżająca Słowian Połabskich poprzez pryzmat źródeł pisanych i archeologicznych. Odmiennie sytuacja przedstawia się na gruncie ściśle naukowym, pomimo bowiem tradycji badawczej sięgającej XIX w. oraz późniejszego zintensyfikowania badań nad tym zagadnieniem, ich tempo uległo w czasach nam współczesnych zdecydowanemu wyhamowaniu. Dlatego z uwagą powitać należy ukazanie się opracowania Pawła Babija poświęconego wojskowości Słowian Połabskich. 

Publikacja jest zmienioną wersją rozprawy doktorskiej zatytułowanej „Wojskowość Słowian Połabskich od końca VIII do drugiej połowy XII wieku” napisanej przez Pawła Babija pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Maronia, historyka wojskowości. Została ona obroniona w czerwcu 2014 r. w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr) po uzyskaniu pozytywnych recenzji mediewistów: prof. Stanisława Rosika związanego z wymienioną placówką naukową oraz prof. Piotra Boronia z Uniwersytetu Śląskiego. Paweł Babij jest autorem kilkunastu artykułów naukowych poświęconych rozmaitym aspektom wojskowej historii Połabszczyzny. Obecnie pracuje w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Jego zamiłowanie do historii nie ogranicza się jednak tylko do życia zawodowego – od ponad 15 lat działa aktywnie we Wrocławskiej Drużynie Rekonstrukcji Historycznej Panser Galter Drott oraz prowadzi blog o odtwórstwie historycznym. Prywatnie jest też miłośnikiem dobrych książek, piwa i… fok.

Prezentowana publikacja składa się z dwóch tomów: pierwszy ukazał się w 2017 r., zaś drugi – w 2021 r. Są one odpowiednio piątym i ósmym tomem uruchomionej w 2012 r. serii „Wrocławskie Studia z Historii Wojskowości”, będącej efektem współpracy wydawnictwa Chronicon z wspomnianym Instytutem Historycznym UWr. Obie części pracy tworzą spójną i logiczną całość. Pierwsza, o objętości 335 stron, ma charakter dość obszernego wprowadzenia do zagadnień związanych z wojskowością Słowian Połabskich. Podzielono ją na wstęp, w którym uzasadniono przyjęte ramy chronologiczne i terytorialne opracowania, oraz cztery rozdziały. Przedstawiono w nich wyczerpująco aktualny stan badań nie tylko nad wojskowością wczesnośredniowiecznej Połabszczyzny, ale i w ogóle nad jej dziejami, tło historyczno-geograficzne, historię polityczno-militarną Połabian i organizację militarną ich społeczności.

Tak szerokie ujęcie wynika ze specyfiki wczesnośredniowiecznych źródeł pisanych, w przypadku których – jak wyjaśnia we wstępie Autor – ze względu na ich lakoniczność „wiedza wojskowa w dużej mierze przestaje być użyteczna, za to o wiele ważniejsza okazuje się znajomość realiów epoki” (s. 11). Stąd też do swych badań wciągnął on nie tylko źródła pisane, ale również archeologiczne, w tym głównie militaria. Na podkreślenie zasługuje wykorzystanie źródeł ikonograficznych (pierwotnie w dysertacji doktorskiej poświęcono im odrębny rozdział), a także językowych, które pozwalają w większym stopniu zbliżyć się do znaczenia słów używanych przez Słowian Połabskich na określenie np. elementów uzbrojenia.

Z kolei na tom drugi, liczący aż 630 stron, składają się poza wstępem cztery rozdziały podejmujące kolejno kwestie związane z techniką wojskową, a następnie ze sztuką wojenną. Autor sprawnie zapoznaje czytelnika ze szczegółami lądowych działań wojennych, oblężenia i obrony grodów, działań wojennych prowadzonych na morzu oraz współpracy floty z siłami lądowymi. Każdy rozdział zamknięto cząstkowym podsumowaniem, a wnioski z niego płynące, wraz z finalnymi uwagami dla całości podjętej problematyki, umieszczono w odrębnym zbiorczym zakończeniu całej publikacji. Za jej niewątpliwy walor uznać należy aneks zawierający katalog militariów odkrytych na terenie Słowiańszczyzny Połabskiej, wśród których wydzielono miecze, noże bojowe, kordy, topory, groty włóczni i oszczepów, toki włóczni, broń miotającą (groty i promienie strzał, łuki, proce i groty bełtów), uzbrojenie ochronne (hełmy, czepce kolcze, kolczugi, umba, imacze), sprzęt jeździecki i rząd koński (strzemiona, wędzidła, siodła). 

Autor posługuje się przystępnym językiem, często skraca dystans, zwracając się bezpośrednio do czytelnika, przez co nadaje temu naukowemu studium cech publikacji popularnonaukowej. Klarownie wyjaśnia on stosowane przez siebie terminy (jak przytoczone powyżej specjalistyczne nazwy elementów uzbrojenia), co znacznie ułatwia przyswojenie podejmowanych kwestii. Niewątpliwą zaletą książki jest uzupełnienie treści starannie dobranym i wykonanym przez Autora materiałem ilustracyjnym i kartograficznym. Wreszcie – załączone na końcu obu tomów indeksy osób oraz nazw geograficznych i etnicznych, wykazy skrótów i bibliografie pozwalają na szybkie odnalezienie się w gąszczu opisywanych w publikacji postaci, miejscowości i wydarzeń. Jest to o tyle istotne, że Paweł Babij pokusił się o ukazanie dziejów politycznych Połabszczyzny na tle terytoriów ościennych (polskich, niemieckich, skandynawskich), co pozwala zrozumieć specyfikę sytuacji tej części Słowiańszczyzny, ale jednocześnie wprowadza sporo nazw własnych.

Praca pióra Pawła Babija to prawdziwa gratka dla osób zafascynowanych historią wojskowości we wczesnym średniowieczu, zwłaszcza na terenie Słowiańszczyzny. Ale nie tylko dla nich. Autor opracował bowiem nową monografię dziejów Słowiańszczyzny Połabskiej, wypełniając tym samym istniejąca od lat lukę na gruncie naukowym i wydawniczym. Dlatego też jest to pozycja godna polecenia dla każdego, kto chciałby poznać historię połabskiego odłamu Słowian – podaną solidnie i w zrozumiały sposób.

Książkę możecie wygrać w naszym konkursie, który zostanie ogłoszony o godz. 19.00 w piątek 13 sierpnia 2021 r. na fanpage'u naszego Muzeum.

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Pracuje w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.