Aktualności

W czwartek 15 lipca 2021 r. o godz. 20.00 odbędzie się kolejne spotkanie online w ramach cyklu KONTEKST, którego tematem będą tym razem kultury Południowego-Zachodu Ameryki Północnej. W okresie prekolumbijskim, czyli przed pojawieniem się Europejczyków, funkcjonowały tu wysoko rozwinięte społecznosci rolnicze, które od dekady bada gość spotkania - dr hab. Radosław Palonka z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Organizatorami wydarzenia są Archeologia Żywa i Odkrywca.

Południowy Zachód Ameryki Północnej to nie tylko pojęcie geograficzne obejmujące współczesne pogranicze południowo-zachodnich stanów USA oraz północnych stanów Meksyku, ale również termin archeologiczny i antropologiczny. Mieszczą się w nich prekolumbijskie, historyczne i współczesne kultury oraz ludy indiańskie rozwijające się w tym trudnym pustynnym lub półpustynnym środowisku. Jedną z nich była kultura rolnicza określana przez archeologów mianem kultury Pueblo, której początki sięgają ok. 1000 lat p.n.e., a której potomkowie żyją obecnie na tym samym terytorium kultywując dawne tradycje i pielegnując spuściznę swych przodków. Owa ciągłośc kulturowa to doskonała okazja dla badaczy przeszłości, dostarcza im bowiem m. in. źródeł etnohistorycznych, czyli relacji spisanych przez pierwszych Europejczyków, a także wyników poźniejszych badań etnograficznych wraz z bogatą tradycją ustną. 

W VII w. n. e. Indianie Pueblo zaczęli wznosić prostokątne domostwa z obrobionych kamieni, cegły suszonej na słońcu zwanej znajomo „adobe” oraz belek drewnianych. Domy miały po dwa lub trzy piętra, na które wchodziło się przy pomocy drabiny. Można je oglądać do dziś, gdyż zachowały się w bardzo dobrym stanie. Ten charakterystyczny typ budownictwa określany przez przybyszy hiszpańskich mianem „pueblo” („wioska”) dał nazwę wcześniej wspomnianemu terminowi kultura Pueblo. 

Jednym z regionów, gdzie rozwijały się zorganizowane społeczności tejże kultury był płaskowyż Mesa Verde, zlokalizowany na obszarze czterech obecnych stanów: Arizony, Utah, Kolorado i Nowego Meksyku. Podczas jednak, gdy mieszkańcy Arizony i Nowego Meksyku spotkali w XVI w. Europejczyków, obszar Kolorado i Utah został opuszczony już pod koniec XIII stulecia. Wyludnienie nastąpiło po piętnastu wiekach rozkwitu tej społeczności oraz ostatnim, trwającym ponad stulecie, okresie lokalnego wzrostu demograficznego i społecznego. Archeolodzy stwierdzili zachodzące wówczas, czyli w XII i XIII w., zmiany w strukturze osadniczej w regionie, które przejawiały się budową dużych osad liczących nawet ponad tysiąc mieszkańców i stąd nazywanych przez niektórych badaczy „protomiastami”. Pełniły one rolę centrum dla licznych mniejszych osad rozlokowanych w promieniu ok. 4-5 km. Zmieniła się też lokalizacja owych centrów, które jeszcze w XII w. budowano na terenach otwartych i płaskich, a od następnego – lokowano je w schroniskach i niszach skalnych w kanionach. Są to osiedla klifowe (ang. „cliff dwellings”), z których chyba najsłynniejszym jest Pałac Klifowy (ang. „Cliff Palace”) w Parku Narodowym Mesa Verde w Kolorado. Kojarzyć go powinni czytelnicy popularnej serii komiksowej opowiadajacej o przygodach Thorgala, chłopca znalezionego i wychowanego przez wikingów. W dziesiątym tomie serii jej główny bohater trafia wraz z rodziną do krainy ludu Xinjinów, których domostwa przypominają do złudzenia Pałac Klifowy z Mesa Verde. Z tego okresu znane są też inne rodzaje osad wznoszonych przez przedstawicieli kultury Pueblo na krawędziach i stokach kanionów, a które dodatkowo chroniono wysokimi kamiennymi murami. 

Zarówno lokalizacja, jak i nowe rodzaje architektury, wskazują na obronny charakter siedlisk, co najprawdopodobniej świadczy o nasilaniu się konfliktów i przemocy. Zaproponowano również inne wyjaśnienia zachodzących na tym obszarze w XII i XIII w. przekształceń, w tym zmiany klimatyczne (wielka susza w latach 1276-1299 i początek małej epoki lodowcowej na półkuli pólnocnej), redukcja liczby źródeł wody wskutek wylesień. Pod uwagę bierze się również przemiany społeczne, a nawet atrakcyjność nowych ideologii i kultów, które mogły przejawiać się również w bogactwie tutejszej sztuki naskalnej. Jej nagromadzenie i różnorodność przesądziło o tym, że magazyn „National Geographic” określił ten obszar mianem „Dzikiego Luwru”. Część z nich odkryli uczestnicy polskiego projektu badawczego, którym kieruje dr hab. Radosław Palonka. Celem przedsięwzięcia jest analiza i wyjaśnienie zmian osadniczych i kulturowych zachodzących w centralnej części Mesa Verde. 

Jeśli zatem jesteście zainteresowani tym, co działo się w świecie równoległym do naszego wczesnego średniowiecza - serdecznie zapraszamy do wzięcia udziału w wydarzeniu, które odbędzie się za pośrednictwem Facebook Live. 

________________
Ewelina Siemianowska (ur. 1981) historyk i archeolog, oba kierunki ukończyła na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Interesuje się wczesnym średniowieczem, w tym zwłaszcza osadnictwem i komunikacją, którym poświęciła szereg artykułów naukowych. Jest redaktorem portalu wczesneśredniowiecze.pl.