Artykuły

14 kwietnia 966 r. Mieszko I przyjął chrzest. To zdanie nie budzi wątpliwości wśród większości Polaków. Jednak ta data nie ma żadnego udokumentowania w źródłach. Skąd się więc wzięła i na ile jest prawdziwa? Może jest ona jedynie najbardziej prawdopodobną, albo lepiej… najmniej nieprawdopodobną, symboliczną datą tego ważnego wydarzenia?

To ciekawe, że o tak ważnym wydarzeniu jak chrzest Mieszka I nie zachował się żaden przekaz spisany pochodzący z okresu życia tego władcy. Może nie znalazł się na miejscu nikt, kto by to umiał opisać? Może nieliczni ówcześni, zagraniczni kronikarze – przede wszystkim Niemcy,  w ogóle o tym nie słyszeli, a jeśli już to się tym faktem nie zainteresowali. W końcu kogo interesowało jakieś małe, dalekie państewko i jego dziki (przynajmniej do momentu chrztu) władca. Pierwszą wzmiankę o tym, że Mieszko został chrześcijaninem znamy z niemieckiej kroniki autorstwa biskupa merseburskiego Thietmara spisywanej pół wieku po tym wydarzeniu. Później w zasadzie dla wszystkich kolejnych kronikarzy było jasnym to, że Mieszko przyjął chrzest. Nikt jednak nie pokusił się o wskazanie jakiejkolwiek daty związanej z tym wydarzeniem, miejsca i innych okoliczności zresztą też nie.

Pierwsza znana nam dziś informacja na temat daty chrztu Mieszka pochodzi z najstarszego znanego nam, oryginalnego zabytku piśmiennictwa polskiego – Rocznika świętokrzyskiego dawnego (I poł. XII w.). Roczniki, inaczej Annały (od łac. annales) to rodzaj źródeł pisanych w postaci mniej lub bardziej rozbudowanych zapisków spisywanych obok dat rocznych w porządku chronologicznym Obejmowały one najważniejsze roczne wydarzenia w historii danego kraju. Nasz Rocznik świętokrzyski dawny, zawiera hasłowe opisy kilkunastu wydarzeń w Polsce między 966 r. a 1119 r. Tyle tylko, że w 966 r. jak zapisano Dąbrówka przybywa do Mieszka, a dopiero rok później Mysco (Mesco) dux baptizatur – książę Mieszko został ochrzczony. Tak więc pierwsza informacja dotycząca daty tego wydarzenia, mówi, iż miało miejsce w 967 r.! W pochodzącym z II poł. XIII w. Rocznik kapituły krakowskiej podaje, że Mieszko przyjął chrzest w 966 r. Niektórzy badacze sądzą, że ten fragment przepisany był z Rocznika świętokrzyskiego dawnego, ale skąd błąd? Kolejne roczniki podawały różne daty: 960, 963 aż do 967 r. Ostatecznie Jak Długosz w XV w. wskazał na 965 r., jako na datę roczną chrztu. I tak w zasadzie sądzono przez kolejne stulecia.

Sprawą daty rocznej zajął pod koniec XIX w. prof. Władysław Abraham. Analizując zapiski źródłowe, ale również ciąg wydarzeń przed i po chrzcie ustalił, że miał on miejsce w 966 r. W swej pracy badawczej posłużył się całym dostępnym już wówczas warsztatem pracy historyka. Pozostali badacze najstarszych dziejów Polski przyjęli jego argumentację. Już w okresie międzywojennym ta właśnie data roczna znalazła się w podręcznikach szkolnych, a co za tym idzie, w powszechnej świadomości.

Gdy już przyjęto prawdopodobną datę roczną, zaczęto się zastanawiać nad datą dzienną. Już w I poł. XX w. jako możliwą do przyjęcia uznano 14 kwietnia. Skąd takie założenie? Otóż we wczesnym średniowieczu (i nie tylko) tak ważne dla dynastii wydarzenia jak np. chrzty pogańskich wcześniej władców, odbywały się często w wielką sobotę. W 966 r. wypadała ona właśnie 14 kwietnia. Kwestia daty dziennej stała się szczególnie paląca w początkach II poł. XX w. – przed przypadającym na 1966 r. symbolicznym tysiącleciem: dla Kościoła – Chrztu Polski, dla władz komunistycznych – Państwa Polskiego. Już wówczas coraz powszechniej przyjmowano w środowisku naukowym ową kwietniową datę. Być może do ostatecznej decyzji o wskazaniu daty dziennej, tak istotnej przecież dla rocznicowych obchodów 1966 r. przyczyniła się książka prof. Jerzego Dowiata pt. „Chrzest Polski”. Stała się ona bowiem bardzo poczytna, nie tylko wśród badaczy. Tak więc w połowie lat 60. XX w. ostatecznie przyjęto, iż chrzest odbył się 14 kwietnia 966 r.

Ostatecznie przyjęto oczywiście tylko w obiegu ogólnym. Dla większości badaczy początków państwa polskiego 966 r. ciągle jest datą najprawdopodobniejszą, mimo tego, że ciągle pojawiają się tacy, którzy ją podważają.  A dzień 14 kwietnia? To znowu data prawdopodobna, choć bardziej symboliczna niż prawdziwa. O ile historia w wymiarze nauki raczej unika symboli o tyle w wymiarze społecznym jest nimi przesiąknięta. Tak było zawsze i będzie zawsze.

Literatura:

• Abraham Władysław, „Organizacya kościoła w Polsce do poł. XII w.”, Lwów 1890.
• Dowiat Jerzy, „Chrzest Polski”, Warszawa 1958.
• Sikorski Dariusz, A., "Kościół w Polsce za Mieszka I i Bolesława Chrobrego: rozważania nad granicami poznania historycznego", Poznań 2011.
• Strzelczyk Jerzy, „Mieszko Pierwszy. Chrzest i początki Polski”, Poznań 2016.

________________
Dr Michał Bogacki (ur. 1977 r.) historyk, pracuje w Muzuem Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, wcześniej w Instytucie Historii Uniwersytetu im Adama Mickiewicza w Poznaniu. Interesuje się w dziejami wojskowości wczesnośredniowiecznej oraz popularyzacją historii, w tym odtwórstwem historycznym. Autor, współautor oraz redaktor kilku książek, m.in.: „Przemiany w wojskowości polskiej od połowy X wieku do 1138 roku. Kształt i organizacja armii" (Toruń 2007), "Broń wojsk polskich w okresie Średniowiecza (Zakrzewo 2009), "Wolin - miasto Słowian i wikingów. Historia wolińskich festiwali i nie tylko" (współautorstwo z Wojciechem Filipowiakiem, Wolin 2019), oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularno-naukowych.