Artykuły

„Świętosława” to chyba najbardziej popularna Piastówna. Kroniki zawierają niewiele informacji o jej losach. O wiele więcej jest o jej literackim odpowiedniku – Sygrydzie Dumnej (Storradzie) rozsławionej przez sagi, córki wikinga, której losy niekiedy bliskie temu co wiemy o „Świętosławie”. A choć wiemy niewiele, to nawet tyle wystarczy, by spróbować zrekonstruować jej żywot.

Zagadkowa Piastówna, córka Mieszka I, której losy splotły się ze Skandynawią, należy do najbardziej intrygujących i tajemniczych postaci związanych z początkami Polski. Wiemy, że istniała, jej życiorys pełen jest jednak luk i znaków zapytania. Pamięć o niej w Skandynawii skutkowała w XII-XIII wieku stworzeniem jej literackiego odpowiednika – słynącej z urody i ambicji królowej Sygrydy Dumnej. Zasłynęła ona jako inicjatorka jednej z najbardziej dramatycznych intryg Północy, która miała doprowadzić do śmierci jej niedoszłego męża, króla Norwegii Olafa Tryggvasona. Dostępne źródła pozwalają na ograniczoną, niestety, rekonstrukcję losów córki Mieszka I.

Jej prawdziwe imię jest nam nieznane. Powszechnie nazywana jest oczywiście „Świętosławą”, w ślad za swoją córką, o której wiemy tylko tyle, że tak miała na imię. Historycy wskazują jednak zgodnie, że przejmowanie imienia przez córkę po matce nie należało do zwyczajów w ówcześnie panujących dynastiach. Stąd wniosek, że jej popularne imię, które zadomowiło się w naszej świadomości, do Piastówny nie należało. Istnieje natomiast przypuszczenie, że w Skandynawii była znana jako Gunhilda. Według przekazu sag król Danii Swen Widłobrody poślubił onegdaj córkę słowiańskiego króla Burysława, która właśnie takie imię miała nosić.

Dociekania historyków wskazują, że Piastówna urodziła się najpewniej na przełomie lat 60. i 70. X wieku jako córka księcia Polan Mieszka I i Dobrawy. Około 983/984 roku Mieszko ją za króla Szwedów Eryka Zwycięskiego. Ten, wydawałoby się, egzotyczny sojusz ze skandynawskim władcą, potwierdzony ożenkiem, był odpowiedzią na wspólne zagrożenie ze strony Haralda Sinozębego. Król Danii dążył nie tylko do wzmocnienia swojej pozycji w Skandynawii, interesował się też mocno rejonem ujścia Odry, z Wolinem na czele. Ze związku z Erykiem „Świętosława” doczekała się syna Olafa. Małżeństwo to przerwała śmierć małżonka około 995 roku.

W tym czasie doszło do poważnych zmian politycznych w Skandynawii. W Norwegii tron przejął Olaf Tryggvason. Z kolei do Danii wrócił z kilkuletniego wygnania Swen Widłobrody. Po śmierci Eryka tron w Szwecji przypadł małoletniemu Olafowi. Te polityczne przetasowania najwięcej korzyści przyniosły Swenowi. Nie tylko odzyskał z rąk Szwedów ojcowiznę, ale także, umocniwszy się szybko w Danii, zdołał roztoczyć swoją kuratelę nad Szwecją i jej młodym władcą. Dopełnieniem tego był ślub Swena z córką Mieszka I, do którego doszło najpewniej jeszcze w 995 roku.

Okoliczności, w których doszło do zawarcia przez Piastównę nowego małżeństwa, nie do końca pozostają jasne. Z pewnością jej status królewskiej matki i królowej wdowy sprawiał, że dla kogoś takiego jak Swen Widłobrody „Świętosława” stanowiła znakomita partię. Bardzo możliwe, że czas pierwszego wdowieństwa stał się dla niej okazją do zademonstrowania politycznych ambicji i talentów. Nie można bowiem wykluczyć, że o wyborze nowego małżonka decydowała w dużej mierze sama. Istotne znaczenie mogła mieć dla niej troska o syna. Dzięki protekcji Swena Olaf poślubił obodrycką księżniczkę Astrydę oraz wziął udział w bitwie w Øresundzie w 1000 roku.

Ze związku z nowym mężem Piastówna doczekała się dwóch synów: Haralda i Knuta (przyszłego Knuta Wielkiego), oraz przynajmniej dwóch córek: Świętosławy i Astrydy. Statusem duńskiej królowej „Świętosława” nie cieszyła się jednak zbyt długo. Biskup merseburski Thietmar przekazuje w swojej Kronice, że Swen wygnał żonę. Nie tłumaczy jednak, dlaczego tak się stało. Być może Piastówna nie chciała ani nie umiała wyzbyć się politycznych ambicji i wywierania wpływu na działania męża, chociażby odnośnie do swojego najstarszego syna w Szwecji. Przyjmuje się, że „Świętosława” została zmuszona do opuszczenia Danii między 1000 a 1002 rokiem.

Wiele wskazuje na to, że kolejne 12-14 lat życia „Świętosława” spędziła w Polsce. Na jej powrót zapewne zgodę wyrazić musiał jej brat Bolesław Chrobry, choć źródła milczą na temat ewentualnych dyplomatycznych działań w tej sprawie. O tym, co się z nią działo przez kolejne lata, powiedzieć coś konkretnego niesposób. Córki Mieszka I nie odnotowuje żadne źródło dla tego okresu. Dzieje się tak nawet w odniesieniu do misji chrystianizacyjnej do Szwecji w 1008 roku, za organizację której odpowiadali wspólnie Bolesław Chrobry i św. Brunon z Kwerfurtu. W konsekwencji pytania o to, czy „Świętosława” interesowała się swoimi dziećmi i czy próbowała wrócić na Północ, jak układały się jej relacje z bratem oraz czy podejmowała jakieś polityczne inicjatywy – muszą pozostać bez jakiejkolwiek odpowiedzi.

W 1014 roku w Anglii zmarł Swen Widłobrody. Wobec wizji otwartego konfliktu o schedę po ojcu, jego synowie Knut i Harald zdecydowali się sprowadzić swoją matkę do Danii. Od Piastówny, jako królewskiej matki i królowej wdowy, oczekiwano, że doprowadzi do ugody między braćmi i pomoże ustabilizować sytuację w kraju. Takie rozwiązanie w istocie znaleziono. Latem 1015 roku Knut podjął, idąc śladem ojca, próbę zdobycia tronu w Anglii. Haraldowi zaś przypadła władza w Danii.

Wiele wskazuje na to, że Piastówna żyła jeszcze przynajmniej w 1016/1017 roku i czas ten spędziła w Anglii, wspierając młodego króla w urządzaniu władzy w nowo zdobytym królestwie. Nie wiemy jednak, jak długo „Świętosława” żyła, gdzie zmarła, a także gdzie została pochowana.

Literatura:

• Balzer Oswald, "Genealogia Piastów", Kraków 1895.
• Jasiński Kazimierz, "Rodowód pierwszych Piastów", Warszawa–Wrocław 1992.
• Morawiec Jakub, "Knut Wielki. Król Anglii, Danii i Norwegii (ok. 995-1035)", Kraków 2013.
• Prinke Rafał. T, "Świętosława, Sygryda, Gunhilda. Tożsamość córki Mieszka I i jej skandynawskie związki", „Rocznik Historyczny”, 70/2004, s. 81-110

Zabaczcie film:  "Legenda o piastowskiej Matce Królów", wyprodukowany przez Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, w 2019 r.

________________
Dr hab. prof UŚ Jakub Morawiec (ur. 1977 r.) historyk, pracuje w Zakładzie Historii Średniowiecza, Instytutu Historii, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Specjalizuje się w dziejach wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Autor książek, m.in.: „Knut Wielki. Król Anglii, Danii i Norwegii” (Kraków 2013); „Między poezją i polityką. Rozgrywki polityczne w Skandynawii XI wieku w świetle poezji ówczesnych skaldów” (Katowice 2016); „Dania. Początki Państw”, (Poznań 2019) oraz kilkudziesięciu artykułów publikowanych w czasopisamach polskich i zagranicznych.